Theo tiến trình phát triển của y – sinh học nhiều năm qua, đã có không ít các phương pháp điều trị cho người bệnh. Từ việc dùng những kĩ thuật cổ truyền, bào chế từ dược liệu đến việc điều chế thuốc đặc trị đi cùng các phương pháp tân tiến với hiệu quả vượt trội. Trong số các phương pháp điều trị bệnh, đặc biệt là những người mắc các chứng tâm bệnh hoặc bệnh tâm thể, liệu pháp tâm lý là lựa chọn đầy sức hấp dẫn. Nhiều chuyên gia y học, tâm thần học và tâm lý học đều cho rằng liệu pháp tâm lý đóng vai trò đáng kể. Bởi hầu hết các loại bệnh nào của cơ thể đều liên quan đến quá trình sinh – tâm lý. Tức là những yếu tố tâm lý là một thành tố ảnh hưởng đáng kể đến quá trình phát sinh, duy trì và phục hồi bệnh.
Trị liệu tâm lý giúp giải quyết những khó khăn tinh thần và cảm xúc. Hãy cùng chúng tôi khám phá các liệu pháp trị liệu tâm lý, lợi ích và vai trò của chuyên gia trong hỗ trợ tâm lý.
Trị liệu tâm lý là gì?
Trị liệu tâm lý hay tâm lý liệu pháp (Psychotherapy), một thuật ngữ chung nhất được dùng để chỉ tất cả những hình thức chữa trị một chứng bệnh hay một rối nhiễu/ rối loạn tâm trí bất kì. Về cơ bản, có thể hiểu trị liệu tâm lý là sự điều trị các rối loạn cảm xúc, hành vi, nhân cách và tâm thần thông qua giao tiếp dùng ngôn ngữ hay phi ngôn ngữ với người bệnh.
Trong nhiều nền văn hóa và phát triển của mỗi quốc gia hay khu vực, các vấn đề sức khỏe tinh thần được quan tâm và nhìn nhận mỗi cách khác nhau. Điều này tạo nên sự khác biệt đáng kể đối với mỗi bệnh nhân có rối nhiễu tâm lý và phương pháp điều trị cũng theo đó mà trở nên đa dạng và theo nhiều hướng tiếp cận khác nhau. Dù vậy, các liệu pháp tâm lý khi đưa vào sử dụng đều được cân nhắc dựa trên nguyên tắc chung về đặc điểm triệu chứng của từng bệnh nhân và phải được chứng minh là có bằng chứng hiệu quả trước khi được phép sử dụng rộng rãi.
Các phương pháp trị liệu (liệu pháp tâm lý) phổ biến
- Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): có thể thấy CBT đang rất phổ biến trong hầu hết các liệu pháp tâm lý hiện nay. Trị liệu nhận thức – hành vi có nguồn gốc từ lâu đời. Tuy nhiên, để sử dụng một cách có hệ thống các nguyên tắc và phương pháp của trị liệu nhận thức – hành vi để loại bỏ một chứng rối nhiễu tâm thì chỉ mới xuất hiện cách dây 50- 60 năm. Mục tiêu của CBT trong giai đoạn này là can thiệp tích cực để làm giảm hoặc loại bỏ những rối nhiễu tâm lý bằng cách làm giảm điều kiện duy trì hành vi gây ra rối nhiễu. Tức là loại bỏ tác nhân kích thích hành vi tiêu cực và điều chỉnh hậu quả. Để tác nhân này không củng cố cho các hành vi sẽ diễn ra trong tương lai.
- Liệu pháp hành vi biện chứng (Dialectical Behavior Therapy – DBT): là một hình thức trị liệu phát triển từ CBT nhằm mục tiêu giúp cho thân chủ sử dụng các cách điều hòa cảm xúc hiệu quả hơn. DBT thường được sử dụng trong những tường hợp người có ý định tự tử dai dẳng và những người mắc chứng Rối loạn nhân cách ranh giới (BPD), Rối loạn ăn uống và rối loạn căng thẳng sau sang chấn (Posttraumatic stress disorder – PTSD). Nó dạy những kỹ năng mới để giúp thân chủ chịu trách nhiệm cá nhân nhằm thay đổi hành vi không lành mạnh hoặc gây rối.
- Liệu pháp thân chủ trọng tâm (CCT): là hình thức trị liệu trò chuyện không mang tính chỉ dẫn. Nhà trị liệu đóng vai trò là một đối tác bình đẳng, thể hiện sự lắng nghe tích cực, sự chân thành và không phán xét cũng như không đưa ra lời khuyên với thân chủ. Vai trò của nhà trị liệu là cung cấp cho thân chủ một không gian thuận lợi để tự khám phá bản thân dựa trên ba nguyên tắc cơ bản “sự chân thành và đồng thuận; quan tâm tích cực vô điều kiện; thấu hiểu”. Thông qua các kĩ thuật này, thân chủ có thể nhận thức được bản thân tốt hơn, đi đến nhu cầu “tự thực hiện hóa” những gì mà bản thân mong muốn trong một môi trường an toàn và không cảm thấy bị phán xét.
- Liệu pháp phân tâm: là phương pháp điều trị bằng đàm thoại – trò chuyện, đi sâu vào các mối quan hệ để khám phá động cơ và những xung đột vô thức của bệnh nhân do bị dồn nén bởi nhiều tác nhân trong hoàn cảnh sống. Mục tiêu là “bộc lộ vô thức” của bệnh nhân, nhà trị liệu có nhiệm vụ là cần hiểu được bằng cách nào bệnh nhân đã sử dụng quá trình dồn nén để giải quyết xung đột và lắng nghe được nguyên nhân gì dẫn đến điều này (Nguyễn Công Khanh, 2023).
Lợi ích của Trị liệu tâm lý
Cải thiện cảm xúc và hành vi
Trị liệu tâm lý giúp một người hiểu rõ hơn về cảm xúc, suy nghĩ và hành động của mình cũng như khám phá khả năng phục hồi của bản thân khi gặp phải các vấn đề về sức khỏe tâm thần.
Mặc dù trị liệu tâm lý không thể ngăn chặn các sự kiện căng thẳng nhưng nó có thể mang lại cho bạn sức mạnh để đối phó một cách lành mạnh. Liệu pháp tâm lý góp phần tăng cường điều tiết cảm xúc, phát triển các kỹ năng để xác định, hiểu và quản lý cảm xúc hiệu quả hơn, giúp các cá nhân xử lý những thách thức trong cuộc sống theo hướng tích cực, khoa học với khả năng phục hồi cao hơn.
Trị liệu tâm lý cũng có thể giúp cải thiện lòng tự trọng và khả năng chấp nhận bản thân của một người, nuôi dưỡng hình ảnh bản thân và sự tự tin tích cực hơn. Nó trang bị cho các cá nhân những công cụ để phá vỡ những kiểu suy nghĩ tiêu cực và thay thế chúng bằng những kiểu suy nghĩ lành mạnh hơn, mang tính xây dựng hơn.
Cải thiện mối quan hệ và kỹ năng xã hội
Trị liệu tâm lý tập trung vào việc nâng cao kỹ năng giao tiếp, cho phép cá nhân bày tỏ nhu cầu và cảm xúc của mình một cách xây dựng. Nó cũng giúp các cá nhân hiểu rõ hơn quan điểm của người khác, nuôi dưỡng sự đồng cảm và cải thiện sự tương tác trong các mối quan hệ.
Trị liệu tâm lý dạy các chiến lược giải quyết xung đột một cách lành mạnh và quyết đoán mà không cần dùng đến những hành vi gây tổn hại. Bằng cách cải thiện khả năng giao tiếp và hiểu biết, liệu pháp tâm lý hỗ trợ xây dựng các mối quan hệ bền chặt hơn, trọn vẹn hơn với gia đình, bạn bè và đồng nghiệp.
Nâng cao kỹ năng đối phó và khả năng phục hồi
Trị liệu tâm lý là công cụ giúp nâng cao các kỹ năng đối phó để quản lý căng thẳng, chấn thương và những thách thức hàng ngày, từ đó thúc đẩy khả năng phục hồi. Một số phương pháp trị liệu tâm lý như phương pháp thư giãn, chiến lược quản lý thời gian và tái cấu trúc nhận thức giúp thay đổi các kiểu suy nghĩ gây căng thẳng. Bằng cách học những kỹ năng này, các cá nhân sẽ được trang bị tốt hơn để xử lý các tác nhân gây căng thẳng hàng ngày.
Ngoài ra, trị liệu tâm lý còn dạy các kỹ năng giải quyết vấn đề và ra quyết định. Những kỹ năng này rất quan trọng trong việc quản lý các thách thức hàng ngày một cách hiệu quả hơn, thúc đẩy cách tiếp cận cân bằng với nhu cầu của cuộc sống.
Khi nào nên tham gia trị liệu tâm lý?
Khi những cảm xúc và hành vi thay đổi thất thường từ bất kì nguyên nhân nào liên quan đến cơ thể hay cuộc sống, con người phải chịu sự khó khăn do điều này gây ra trong một khoảng thời gian mà không thể tự cải thiện được tình hình. Tâm lý trị liệu có thể giúp giải quyết những căng thẳng và xung đột trong cuộc sống ảnh hưởng đến bất kỳ ai.
Việc tham gia trị liệu tâm lý có thể được cân nhắc khi một người rơi vào các tình trạng sau:
- Đối phó với căng thẳng nghiêm trọng hoặc lâu dài do công việc hoặc hoàn cảnh gia đình, mất người thân hay các vấn đề về mối quan hệ, gia đình dù đã cố gắng dùng nhiều biện pháp để cải thiện.
- Có các triệu chứng không thể giải thích được về mặt thể chất như thay đổi giấc ngủ, thèm ăn, năng lượng thấp, thiếu hứng thú hoặc mất niềm vui trong các hoạt động từng yêu thích, khó chịu dai dẳng, lo lắng quá mức hoặc cảm giác chán nản hay tuyệt vọng không biến mất.
- Bác sĩ chăm sóc sức khỏe nghi ngờ bạn mắc phải hoặc chẩn đoán bạn mắc chứng rối loạn tâm thần đang cản trở cuộc sống của bạn.
- Hỗ trợ trẻ em hoặc thành viên gia đình được chẩn đoán mắc bệnh ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của họ.
Việc được nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe kiểm tra lần đầu tiên có thể giúp loại trừ vấn đề sức khỏe thể chất. Bước này rất quan trọng vì đôi khi các triệu chứng như thay đổi tâm trạng hoặc khó tập trung là do tình trạng bệnh lý.
Vai trò của chuyên gia trong trị liệu tâm lý
Các nhà trị liệu tâm lý (chuyên gia) đóng vai trò then chốt trong việc hướng dẫn khách hàng đi đúng hướng khi chữa lành tâm trí.
Trong các buổi trị liệu, chuyên gia đưa ra nhiều kỹ thuật khác nhau giúp thân chủ nhận biết, hiểu và sau đó xử lý các rối loạn tâm lý một cách tốt nhất. Chuyên gia sẽ cùng với thân chủ tìm ra những yếu tố, nguyên nhân dẫn đến đau khổ hoặc tình trạng bất ổn hiện tại của khách hàng.
Một nhà trị liệu tâm lý được đào tạo bài bản có thể giúp bạn vượt qua được những cảm xúc mạnh, tổn thương hoặc căng thẳng trong quá trình tìm lại những ký ức đau buồn đã bị chôn vùi trong tâm trí. Điều này làm cho liệu pháp tâm lý trở thành một trong những cách an toàn và dễ tiếp cận để giúp ích cho tâm trí của bạn.
Một điều quan trọng nữa là nhà trị liệu luôn sẵn sàng giúp đỡ, không phán xét và sẽ luôn tuân thủ các biện pháp bảo mật cho khách hàng của mình.
Trị liệu tâm lý cho các nhóm đối tượng đặc biệt
Ngoài cá nhân là những người trưởng thành, trị liệu tâm lý còn có thể thực hiện trên nhóm đối tượng trẻ em và thanh thiếu niên, người cao tuổi, trị liệu tâm lý gia đình, …
- Trị liệu cho trẻ em và thanh thiếu niên: tâm lý trị liệu có thể giúp trẻ em và thanh thiếu niên hiểu được những gì họ đang trải qua, cảm thấy bớt đau khổ hơn, tự nhận thức hơn, chữa lành và phát triển khả năng phục hồi.
- Trị liệu tâm lý cho người cao tuổi: nhiều bằng chứng cho thấy liệu pháp nhận thức – hành vi, trị liệu giữa các cá nhân, liệu pháp phân tích nhận thức, các phương pháp tiếp cận tâm động học và hệ thống có thể giúp giải quyết một số vấn đề tâm thần ở người cao tuổi như rối loạn cảm xúc, rối loạn nhân cách và chứng mất trí nhớ.
- Trị liệu cho gia đình: hình thức này có sự tham gia của thân chủ và các thành viên trong gia đình thân chủ (tất cả hoặc một số người). Nó có thể giúp các thành viên trong gia đình cải thiện giao tiếp và giải quyết xung đột, có thể từ sự ghen tị của anh chị em, mâu thuẫn giữa bố mẹ đến các vấn đề đối phó với cái chết của một thành viên trong gia đình.
Lựa chọn chuyên gia trị liệu phù hợp
Để có thể tìm được một chuyên gia trị liệu phù hợp, bạn nên cân nhắc các yếu tố sau:
- Trình độ chuyên môn và kinh nghiệm của nhà trị liệu.
- Phương pháp nhà trị liệu sẽ sử dụng để có thể giúp bạn.
- Mục tiêu của trị liệu là gì? Nhà trị liệu có đề xuất khung thời gian hoặc số buổi cụ thể không? Sự tiến bộ sẽ được đánh giá như thế nào? Điều gì xảy ra nếu bạn (hoặc nhà trị liệu) cảm thấy bạn không bắt đầu tiến bộ?
- Việc bảo mật được đảm bảo như thế nào? Có giới hạn nào về tính bảo mật không?
Bạn cũng có thể tìm kiếm một nhà trị liệu tâm lý cho mình tại Viện nghiên cứu, đào tạo và ứng dụng tâm lý (IPRTA) với đội ngũ các nhà chuyên môn được đào tạo bài bản và đã có nhiều năm kinh nghiệm trong tham vấn trị liệu tâm lý. Việc đầu tư cơ sở vật chất nghiêm túc từ trung tâm trị liệu âm nhạc, trung tâm trị liệu vận động, khu vực worshop trong nhà, khu vực worshop ngoài trời đã giúp IPRTA có thêm nhiều nguồn lực trong việc cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe tinh thần toàn diện cho cộng đồng, hướng đến mục tiêu đóng góp cho một xã hội hạnh phúc và bình an.
Trung tâm Tham vấn Trị liệu Tâm lý tại Viện IPRTA
Trung tâm Tham vấn Trị liệu Tâm lý tại Viện IPRTA cung cấp các dịch vụ tư vấn tâm lý chuyên sâu, hỗ trợ cá nhân giải quyết các vấn đề tâm lý trong cuộc sống, bao gồm:
- Tham vấn tâm lý trẻ em
- Tham vấn tâm lý người lớn
- Tham vấn tâm lý học đường
- Tham vấn hướng nghiệp
- Tham vấn cặp đôi, hôn nhân gia đình
Với đội ngũ chuyên gia tâm lý giàu kinh nghiệm và uy tín, trung tâm cam kết mang đến giải pháp hiệu quả giúp khách hàng đạt được sự ổn định và phát triển bền vững.
Chuyên gia tham vấn, trị liệu tâm lý
- Nguyễn Thị Thùy Dung – Chuyên gia tâm lý, Thạc sĩ – NCS Tâm lý học, Viện trưởng Viện Tâm lý IPRTA.
- Lý Thị Mai – Tiến sĩ Tâm lý học, Ủy viên BCH TW Hội Khoa Tâm lý – Giáo dục Việt Nam.
- Nguyễn Võ Văn Hiến – Bác sĩ Đa khoa, Chuyên khoa Tâm thần, Trường Đại học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch.
- Trần Thị Thu Vân – Thạc sĩ Tâm lý học, Chuyên viên trị liệu tâm lý tại BV ĐH Y Dược TP.HCM.
Với sự kết hợp giữa chuyên môn sâu và kinh nghiệm thực tiễn, các chuyên gia tại Trung tâm Tham vấn Trị liệu Tâm lý IPRTA cam kết mang đến dịch vụ tư vấn tâm lý toàn diện, hiệu quả.
Tìm hiểu thêm và đăng ký lịch hẹn tại: Trung tâm Tham vấn, Trị liệu Tâm lý tại viện IPRTA
Kết luận
Mặc dù việc thừa nhận và tìm kiếm sự giúp đỡ về tình trạng sức khỏe tâm thần hoặc những khó khăn về cảm xúc trong cuộc sống có thể khiến nhiều người không thoải mái nhưng điều quan trọng là bạn phải làm như vậy. Hãy cân nhắc và tham khảo những thông tin được cung cấp trong bài viết này khi bạn muốn tiếp cận với trị liệu tâm lý bởi nó có thể giúp bạn nhìn nhận rõ hơn và vượt qua những rào cản sức khỏe tâm thần, đạt được một cuộc sống trọn vẹn và khỏe mạnh.
Tài liệu tham khảo
- (2012). Understanding psychotherapy and how it works. Retrieved from https://www.apa.org/topics/psychotherapy/understanding
- Richa Bhatia, M.D.(2023). What is Psychotherapy?. Retrieved from https://www.psychiatry.org/patients-families/psychotherapy
- (2023). Psychotherapy. Retrieved from https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/psychotherapy/about/pac-20384616
- (2022). Psychotherapy. Retrieved from https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/23445-psychotherapy
- (2024). Psychotherapies. Retrieved from https://www.nimh.nih.gov/health/topics/psychotherapies
- Understanding the role of psychologist therapy and counselors key differences and choosing the right professional for your neeeds. Retrieved from https://counselingnow.com/understanding-the-roles-of-psychologists-therapists-and-counselors-key-differences-and-choosing-the-right-professional-for-your-needs/
- Nguyễn Công Khanh (2023). Trị liệu tâm lý – Cơ sở lý luận và thực hành điều trị tâm bệnh. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.
