Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD) là một tình trạng tâm lý đặc trưng bởi sự thiếu đồng cảm, thao túng và vi phạm quyền lợi của người khác. Những người mắc chứng rối loạn này thường có hành vi bốc đồng, dễ cáu giận và không hối hận về những hành động sai trái. Vậy nguyên nhân của ASPD là gì? Liệu có phương pháp nào để điều trị và kiểm soát triệu chứng của chứng rối loạn này không? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.
Định nghĩa Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD)
Theo Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (2013), rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD), được mô tả trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5), là một chứng rối loạn nhân cách thuộc nhóm B, đặc trưng bởi hành vi coi thường và xâm phạm quyền lợi của người khác một cách kéo dài.
Cụ thể, người mắc chứng rối loạn này thường thiếu sự đồng cảm và có xu hướng vô cảm, hoài nghi và coi thường cảm xúc, quyền lợi cũng như nỗi đau của người khác. Họ có thể có cái nhìn thổi phồng về bản thân, tự mãn. Một số người còn thể hiện sự thu hút quyến rũ bề ngoài, có khả năng diễn đạt bằng những lời lẽ khéo léo.
Ví dụ, họ có thể sử dụng những thuật ngữ chuyên ngành và phức tạp để gây ấn tượng với những người không chuyên về chủ đề đó.
Thêm vào đó, theo Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ (2022), những người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường phớt lờ, thậm chí xâm phạm quyền lợi của người khác, nói dối, lừa gạt, thao túng người khác. Họ thường hành động bốc đồng, không quan tâm đến an toàn của bản thân và người khác. Họ có thể lạm dụng ma tuý, rượu, vi phạm pháp luật và thường không cảm thấy ân hận hay tội lỗi về những gì mình đã làm.
Chứng rối loạn này chỉ được chẩn đoán ở người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên, nhưng các dấu hiệu và biểu hiện thường xuất hiện từ khi còn nhỏ hoặc trong giai đoạn thiếu niên, và có thể được chẩn đoán là rối loạn hành vi. Nghiên cứu cũng chỉ ra các triệu chứng của rối loạn nhân cách chống đối xã hội thường giảm dần khi tuổi tác tăng lên.
Dấu hiệu Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD)
Theo Cherry (2022), có một số triệu chứng đặc trưng của rối loạn nhân cách chống xã hội (ASPD). Những người mắc chứng rối loạn này:
- Có thể bắt đầu biểu hiện triệu chứng từ thời thơ ấu; những hành vi này có thể bao gồm việc đốt lửa, đối xử tàn nhẫn với động vật hay gặp khó khăn trong việc tuân thủ nội quy
- Thường gặp vấn đề pháp lý do không tuân thủ các chuẩn mực xã hội và thiếu sự quan tâm đến quyền lợi của người khác.
- Thường hành động bốc đồng và không cân nhắc đến hậu quả của hành động.
- Thể hiện tính hung hãn và dễ cáu giận, thường dẫn đến các cuộc tấn công về thể xác.
- Khó khăn trong việc cảm nhận sự đồng cảm với người khác.
- Thể hiện sự thiếu hối hận về hành vi gây hại.
- Thường có mối quan hệ kém hoặc lạm dụng với người khác và có khả năng lạm dụng hoặc bỏ bê con cái.
- Thường xuyên nói dối và lừa dối người khác vì lợi ích cá nhân.
Những đặc điểm này thường khiến người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội gặp khó khăn trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống. Cốt lõi của vấn đề là việc họ không thể cảm nhận, thấu hiểu suy nghĩ, cảm xúc và động cơ của người khác, dẫn đến sự thiếu tôn trọng và gây hại cho người khác.
Khi trưởng thành, rối loạn này có thể gây ra sự tàn phá đối với cả người mắc phải và những người tiếp xúc với họ. Những người mắc rối loạn nhân cách chống xã hội có xu hướng tham gia vào các hành vi mạo hiểm, các hoạt động nguy hiểm và hành vi phạm tội. Những người này thường được mô tả là không có lương tâm và không cảm thấy hối hận về hành động có hại của mình.
Nguyên nhân chứng Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD)
Mặc dù những nguyên nhân chính xác dẫn tới rối loạn nhân cách chống đối xã hội vẫn chưa được xác định, tuy nhiên có một số yếu tố được cho là góp phần hình thành và phát triển chứng rối loạn này (Cherry, 2022). Cụ thể:
- Yếu tố di truyền: Rối loạn nhân cách chống xã hội thường gặp hơn ở những người thân trực hệ của những người mắc rối loạn này so với dân số chung. Nghiên cứu cho thấy chứng rối loạn này có khả năng di truyền mạnh và các yếu tố môi trường có thể góp phần làm tình trạng này phát triển mạnh hơn.
- Môi trường nuôi dưỡng: Môi trường nuôi dưỡng cũng có ảnh hưởng lớn tới sự hình thành và phát triển của chứng rối loạn này. Những hành vi lạm dụng, bỏ bê và hay chấn thương trong thời thơ ấu thường có liên quan tới sự phát triển của rối loạn nhân cách chống đối xã hội. Nếu cha mẹ có hành vi lạm dụng và không ổn định, trẻ em có thể học theo những hành vi đó và áp dụng chúng với con cái của mình sau này. Những đứa trẻ lớn lên trong gia đình thiếu ổn định và thiếu thốn sự quan tâm cũng khó có thể phát triển tính kỷ luật, khả năng tự kiểm soát và sự đồng cảm với người khác.
- Sự khác biệt trong não bộ: Một số yếu tố đã được tìm thấy có thể làm tăng nguy cơ mắc rối loạn này, bao gồm việc hút thuốc trong thai kỳ và chức năng não bộ bất thường. Nghiên cứu chỉ ra rằng, người mắc chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội có sự khác biệt ở thuỳ trán, phần não có chức năng liên quan đến việc lập kế hoạch và đưa ra phán đoán.
Phương thức chẩn đoán chứng Rối loạn nhân cách chống đối xã hội (ASPD)
Dưới đây là các tiêu chí chẩn đoán rối loạn nhân cách chống đối xã hội theo quy chuẩn của DSM-5:
A. Có những hành vi coi thường và vi phạm quyền lợi của người khác, kéo dài từ tuổi 15 trở đi, thể hiện qua ba (hoặc nhiều hơn) hành vi sau:
- Không tuân thủ các chuẩn mực xã hội liên quan đến hành vi hợp pháp, liên tục thực hiện các hành động có thể bị bắt giữ.
- Sự lừa dối, thể hiện qua việc nói dối thường xuyên, sử dụng tên giả, hoặc lừa đảo người khác vì lợi ích cá nhân hoặc niềm vui.
- Hành vi bốc đồng hoặc không có kế hoạch trước.
- Tính tình nóng nảy và hung hãn, thường xuyên có các cuộc ẩu đả hoặc tấn công gây thương tích vật lý.
- Phớt lờ sự an toàn của bản thân hoặc người khác.
- Thiếu trách nhiệm, thường xuyên gặp thất bại trong việc duy trì hành vi công việc ổn định hoặc không thực hiện nghĩa vụ tài chính.
- Thiếu sự hối hận, thờ ơ hoặc biện minh cho việc làm tổn thương, ngược đãi hoặc ăn cắp đồ của người khác.
B. Cá nhân có độ tuổi tối thiểu là 18.
C. Có biểu hiện của chứng rối loạn hành vi trước tuổi 15.
D. Hành vi chống xã hội không xuất hiện chủ yếu trong giai đoạn mắc bệnh tâm thần phân liệt hoặc rối loạn lưỡng cực.
Đối tượng nào dễ có nguy cơ chứng Rối loạn nhân cách chống đối xã hội?
Theo DSM-5, rối loạn nhân cách chống xã hội phổ biến gấp ba lần ở nam giới so với nữ giới.
Phụ nữ mắc rối loạn nhân cách chống xã hội có nhiều khả năng đã trải qua những trải nghiệm khó khăn trong thời thơ ấu và trưởng thành như bị lạm dụng tình dục so với nam giới. Triệu chứng lâm sàng có thể khác nhau, trong đó nam giới thường thể hiện sự cáu kỉnh, hung hăng và thiếu quan tâm đến sự an toàn của người khác nhiều hơn so với nữ giới. Các rối loạn sử dụng chất thường đi kèm với rối loạn nhân cách chống xã hội ở nam giới, trong khi các rối loạn tâm trạng và lo âu lại phổ biến hơn ở nữ giới.
Cũng có một số lo ngại rằng rối loạn nhân cách chống xã hội có thể chưa được chẩn đoán và thống kê đầy đủ ở phụ nữ, đặc biệt là vì định nghĩa thường tập trung vào các yếu tố hung hãn.
Cách điều trị chứng Rối loạn nhân cách chống đối xã hội
Theo Cherry (2022), rối loạn nhân cách chống xã hội rất khó điều trị vì nhiều lý do. Những người mắc rối loạn này cũng hiếm khi chủ động tìm kiếm phương pháp điều trị. Những người tìm đến điều trị thường chỉ sau khi có xung đột với hệ thống pháp luật.
Mặc dù người mắc chứng rối loạn này thường xuyên tiếp xúc với hệ thống tư pháp hình sự, nghiên cứu cho thấy việc giam giữ và các biện pháp trừng phạt khác chủ yếu không hiệu quả vì người mắc rối loạn này thường thờ ơ với các hình phạt.
Dưới đây là hai phương pháp phổ biến được ứng dụng để hỗ trợ điều trị và ức chế chứng rối loạn nhân cách chống đối xã hội:
Tâm lý trị liệu: Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) có thể hữu ích trong việc giúp người bệnh hiểu rõ hơn về hành vi của mình và thay đổi các mô thức suy nghĩ sai lệch. Kết quả hiệu quả thường chỉ xuất hiện sau khi bệnh nhân cam kết phối hợp điều trị lâu dài. Liệu pháp nhóm và gia đình, cùng với liệu pháp dựa trên khả năng nhận thức và hiểu được trạng thái tâm lý của bản thân và người khác, cũng đã được nghiên cứu và cho thấy có triển vọng trong điều trị chứng rối loạn này
Thuốc: Thuốc có thể được sử dụng để ức chế một số triệu chứng mà người mắc ASPD có thể gặp phải. Một số loại thuốc có thể được kê đơn bao gồm:
- Thuốc chống lo âu
- Thuốc chống trầm cảm
- Thuốc chống loạn thần
- Thuốc ổn định tâm trạng
Tìm hiểu thêm về bài viết Trị liệu tâm lý tại https://iprta.vn/tri-lieu-tam-ly/
Cách đăng ký khám tại Viện IPRTA
Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn liên quan đến chứng ASDP, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia. Quý anh chị có thể đặt lịch hẹn với đội ngũ bác sĩ và chuyên gia tư vấn tâm lý tại Viện Tâm lý IPRTA theo hai cách:
- Điền thông tin vào biểu mẫu dưới đây hoặc
- Liên hệ trực tiếp qua hotline/zalo 090 696 28 56 của Viện để được hỗ trợ nhanh chóng và chi tiết
Tài liệu tham khảo
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
- American Psychiatric Association. (2022). Antisocial personality Disorder: Often overlooked and untreated.
- Cherry, K. (2022). What is antisocial Personality Disorder (ASPD)? Verywell Mind.
