Tự kỷ (ASD) và tăng động giảm chú ý (ADHD) đều là rối loạn phát triển thần kinh phổ biến ở trẻ em và cả người lớn. Tuy nhiên, hai tình trạng này có triệu chứng chồng chéo, khiến nhiều người khó phân biệt. Vậy làm thế nào để nhận biết sự khác biệt giữa tự kỷ và ADHD? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị của từng rối loạn, từ đó có hướng can thiệp phù hợp.
Giới thiệu về rối loạn phổ tự kỷ (ASD) và tăng động giảm chú ý (ADHD)
Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) và tăng động giảm chú ý (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD) là hai rối loạn phát triển thần kinh thường gặp ở trẻ em và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Cả hai đều ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, điều tiết hành vi, khả năng chú ý và tương tác xã hội.
Tìm hiểu thêm về 2 rối loạn này tại các bài viết: Tăng động giảm chú ý (ADHD), Tự kỷ (ASD)
Tuy nhiên, dù có một số biểu hiện tương đồng như khó tập trung, dễ cáu gắt hoặc gặp khó khăn trong các tình huống xã hội, bản chất của hai rối loạn này lại hoàn toàn khác nhau. ASD chủ yếu liên quan đến rối loạn trong giao tiếp xã hội và hành vi lặp lại, trong khi ADHD là sự rối loạn ở chức năng chú ý và kiểm soát xung động. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa chúng là rất quan trọng để đảm bảo trẻ được chẩn đoán đúng và can thiệp đúng hướng.
Điểm giống nhau dễ gây nhầm lẫn
Tự kỷ (ASD) và tăng động giảm chú ý (ADHD) có thể cùng xuất hiện trong giai đoạn đầu đời và có một số biểu hiện chồng lấn, khiến không ít phụ huynh và thậm chí cả giáo viên khó phân biệt. Dưới đây là những điểm giống nhau phổ biến giữa hai rối loạn:
- Khó tập trung và dễ xao nhãng: Trẻ có thể không chú ý khi được gọi tên, không hoàn thành nhiệm vụ hoặc dễ bị phân tâm bởi môi trường xung quanh.
- Hành vi bốc đồng: Cả hai nhóm trẻ đều có thể có hành vi thiếu kiểm soát, như ngắt lời người khác, hành động không suy nghĩ hoặc phản ứng cảm xúc mạnh.
- Khó khăn trong giao tiếp xã hội: Trẻ có thể gặp trở ngại trong việc duy trì tương tác, tham gia vào trò chơi nhóm hoặc hiểu cảm xúc người khác.
- Khó kiểm soát cảm xúc: Dễ cáu gắt, nổi nóng hoặc có hành vi không phù hợp với hoàn cảnh.
Mặc dù có các điểm tương đồng, nguyên nhân gốc rễ và biểu hiện sâu hơn của từng rối loạn lại khác nhau. Việc nhầm lẫn giữa tự kỷ và ADHD có thể dẫn đến can thiệp sai hướng, ảnh hưởng đến quá trình phát triển của trẻ. Vì vậy, đánh giá chuyên sâu bởi đội ngũ chuyên gia là điều cần thiết để đưa ra định hướng hỗ trợ phù hợp nhất. Rối loạn phổ tự kỷ (Autism Spectrum Disorder – ASD) và tăng động giảm chú ý (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD) là hai rối loạn phát triển thần kinh thường gặp ở trẻ em và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Cả hai đều ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp, điều tiết hành vi, khả năng chú ý và tương tác xã hội.
Tuy nhiên, dù có một số biểu hiện tương đồng như khó tập trung, dễ cáu gắt hoặc gặp khó khăn trong các tình huống xã hội, bản chất của hai rối loạn này lại hoàn toàn khác nhau. ASD chủ yếu liên quan đến rối loạn trong giao tiếp xã hội và hành vi lặp lại, trong khi ADHD là sự rối loạn ở chức năng chú ý và kiểm soát xung động. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa chúng là rất quan trọng để đảm bảo trẻ được chẩn đoán đúng và can thiệp đúng hướng.
Một số trẻ có thể cùng lúc mang cả hai rối loạn, khiến quá trình chẩn đoán càng trở nên phức tạp hơn nếu không được đánh giá chuyên sâu bởi các chuyên gia tâm lý hoặc thần kinh nhi khoa. Do đó, việc nâng cao nhận thức của phụ huynh, giáo viên và cộng đồng về từng rối loạn sẽ giúp phát hiện sớm, can thiệp kịp thời và hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện hơn.
So sánh sự khác biệt giữa tự kỷ (ASD) và tăng động giảm chú ý (ADHD)
Bảng dưới đây tổng hợp các tiêu chí giúp phân biệt rõ ràng giữa rối loạn phổ tự kỷ (ASD) và tăng động giảm chú ý (ADHD):
| Tiêu chí | Tự kỷ (ASD) | Tăng động giảm chú ý (ADHD) |
|---|---|---|
| Khả năng giao tiếp xã hội | Khó thiết lập và duy trì mối quan hệ; ít hoặc không giao tiếp bằng mắt; không hiểu quy tắc xã hội | Có thể giao tiếp tốt nhưng thiếu kiên nhẫn, hay ngắt lời, khó duy trì tương tác lâu dài |
| Sự chú ý | Tập trung quá mức vào một chủ đề hẹp; có xu hướng tách biệt | Mất tập trung, dễ bị phân tán bởi môi trường, thường chuyển hoạt động liên tục |
| Hành vi lặp lại | Rất rõ ràng: vẫy tay, xoay đồ vật, sắp xếp đồ theo trình tự nghiêm ngặt | Không có hành vi lặp lại mang tính kiểu mẫu, nhưng có thể tăng động, bồn chồn |
| Kiểm soát hành vi | Hành vi bất thường do nhạy cảm cảm giác hoặc khó thích nghi với thay đổi | Hành vi bốc đồng, khó kiểm soát xung động, hành động mà không suy nghĩ trước |
| Tương tác cảm xúc | Thiếu phản ứng cảm xúc phù hợp; khó thể hiện hoặc nhận diện cảm xúc người khác | Phản ứng cảm xúc nhanh, đôi khi quá mức nhưng vẫn nhận biết được cảm xúc xã hội |
Bảng này giúp phụ huynh, giáo viên và chuyên gia dễ dàng phân biệt các biểu hiện cốt lõi của hai rối loạn, từ đó đưa ra chiến lược hỗ trợ phù hợp với từng trường hợp.
Phương pháp chẩn đoán ASD và ADHD
Cả ASD và ADHD đều là những rối loạn phát triển phức tạp, không thể xác định chính xác chỉ qua quan sát thông thường. Việc chẩn đoán cần được thực hiện bởi đội ngũ chuyên gia có chuyên môn sâu như nhà tâm lý học lâm sàng, bác sĩ thần kinh nhi khoa hoặc bác sĩ tâm thần trẻ em.
Quy trình đánh giá thường bao gồm:
- Phỏng vấn phụ huynh và người chăm sóc: Thu thập thông tin về quá trình phát triển, hành vi và khả năng giao tiếp của trẻ.
- Quan sát trực tiếp: Chuyên gia đánh giá cách trẻ tương tác xã hội, mức độ tập trung, phản ứng cảm xúc và các hành vi điển hình.
- Sử dụng công cụ đánh giá chuẩn hóa: Một số công cụ thường được sử dụng bao gồm ADOS-2, CARS-2, GARS-3 (đối với tự kỷ) và Vanderbilt ADHD Diagnostic Rating Scale hoặc Conners Rating Scale (đối với ADHD).
Tại Viện Tâm lý IPRTA, trẻ nghi ngờ có dấu hiệu rối loạn phát triển sẽ được tiếp cận quy trình sàng lọc bài bản bởi đội ngũ chuyên gia đa ngành. Viện sử dụng các công cụ đánh giá quốc tế kết hợp quan sát lâm sàng, từ đó đưa ra chẩn đoán chính xác và lộ trình can thiệp cá nhân hóa phù hợp với từng trường hợp.
Phụ huynh có thể đặt lịch hẹn đánh giá tại Viện thông qua website hoặc liên hệ trực tiếp qua hotline 0906 962 856 để được tư vấn và đồng hành cùng con từ những bước đầu tiên.
Kết luận
Tự kỷ (ASD) và tăng động giảm chú ý (ADHD) đều là những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến ở trẻ em, nhưng có đặc điểm biểu hiện và cơ chế tác động khác nhau. Việc phân biệt rõ ràng hai rối loạn này là bước đầu tiên quan trọng để đưa ra hướng can thiệp chính xác và hiệu quả.
Nếu phụ huynh nghi ngờ con mình có biểu hiện liên quan đến một trong hai rối loạn trên, đừng chần chừ. Việc đánh giá sớm bởi chuyên gia tại Viện Tâm lý IPRTA sẽ giúp xác định vấn đề kịp thời và xây dựng lộ trình hỗ trợ phù hợp, giúp trẻ phát triển toàn diện và hòa nhập tốt hơn với môi trường sống và học tập.
Viện Trưởng Nguyễn Thị Thùy Dung không chỉ là một chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực tâm lý học mà còn là người tiên phong trong nghiên cứu và đào tạo tâm lý ứng dụng tại Việt Nam. Sinh ngày 20/01/1982 tại Đắk Lắk, quê quán Bình Định, chị đã không ngừng nỗ lực để đạt được thành tựu xuất sắc trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là tâm lý học và giáo dục mầm non.
Là người sáng lập và điều hành Viện Nghiên cứu, Đào tạo và Ứng dụng Tâm lý (IPRTA), chị Dung đã dành trọn tâm huyết của mình cho các hoạt động nghiên cứu và phát triển các phương pháp hỗ trợ trẻ em có nhu cầu đặc biệt, cũng như đào tạo đội ngũ chuyên gia tâm lý. Không chỉ giới hạn trong vai trò viện trưởng, chị còn sáng lập Trường Mầm non Em Bé Hạnh Phúc và Hệ thống trung tâm giáo dục, nhân văn, tủ sách Tâm lý “Ước Mơ Của Mẹ”, góp phần nâng cao nhận thức về tâm lý trẻ em trong cộng đồng.
