Hypersomnia là tình trạng không thể tỉnh táo vào ban ngày mặc dù đã ngủ đủ giấc vào ban đêm. Hypersomnia ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, công việc và làm tăng nguy cơ xảy ra tai nạn. Hypersomnia có thể được điều trị bằng thuốc hoặc các lựa chọn không dùng thuốc cũng như các nhóm giáo dục và hỗ trợ.
Hypersomnia là gì?
Hypersomnia (hội chứng ngủ nhiều hay hội chứng ngủ quá mức) là tình trạng một người cảm thấy buồn ngủ quá mức vào ban ngày mặc dù đã ngủ đủ giấc vào ban đêm (hoặc hơn mức đủ).
Người bị hội chứng hypersomnia có thể ngủ thiếp đi nhiều lần trong ngày. Hội chứng này không chỉ làm giảm năng suất tại nơi làm việc, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, các mối quan hệ xã hội mà còn có thể làm tăng nguy cơ xảy ra tai nạn. Theo một số cuộc khảo sát dựa trên dân số của Tổ chức giấc ngủ Quốc gia Hoa Kỳ cho thấy có khoảng 30% số người được khảo sát bị những cơn buồn ngủ quá mức vào ban ngày đủ để ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của họ. Nghiên cứu khác cũng cho thấy những cơn buồn ngủ quá mức vào ban ngày là nguyên nhân gây ra gần 1/5 số vụ tai nạn xe cơ giới ở quốc gia này.
Theo một số nghiên cứu, hypersomnia phổ biến ở nữ giới hơn nam giới. Nó được cho là ảnh hưởng đến khoảng 5% dân số và thường được chẩn đoán ở tuổi thiếu niên hoặc thanh niên (tuổi trung bình từ 17-24 tuổi).
Các tổ chức về giấc ngủ và tổ chức tâm thần khác nhau có hệ thống phân loại và phân nhóm khác nhau về hypersomnia. Tiêu chí phân loại được chấp nhận phổ biến hơn cả là có 2 loại: hypersomnia nguyên phát phát và hypersomnia thứ phát.
Hypersomnia nguyên phát: là tình trạng riêng của nó không phải do các bệnh lý khác hay triệu chứng của một tình trạng bệnh lý khác gây ra, hypersomnia nguyên phát gồm: chứng ngủ rũ (chứng ngủ rũ loại 1 đặc trưng bởi tình trạng mất trương lực – yếu cơ đột ngột do cảm xúc gây ra, thường bắt đầu ở độ tuổi 10-15, ảo giác và tê liệt khi ngủ là tình trạng phổ biến; chứng ngủ rũ loại 2 thường bắt đầu ở tuổi thiếu niên và ít nghiêm trọng hơn loại 1, không bao gồm mất trương lực); chứng ngủ nhiều vô căn (cực kỳ buồn ngủ mà không rõ lý do – ngay cả sau khi ngủ quá 9-10 giờ; hội chứng Kleine-Levin (tình trạng buồn ngủ quá mức lặp đi lặp lại trong nhiều ngày, thậm chí nhiều tháng).
Hypersomnia thứ phát: là khi buồn ngủ quá mức do một tình trạng hoặc vấn đề khác. Ví dụ: không ngủ đủ giấc, rối loạn giấc ngủ làm gián đoạn giấc ngủ như chứng ngưng thở khi ngủ, chấn thương đầu hoặc rối loạn thần kinh khác như bệnh Parkinson, rối loạn do một số loại thuốc như thuốc phiện, thuốc benzodiazepin, thuốc chống loạn thần và thuốc kháng histamine, …
Triệu chứng của Hypersomnia
Triệu chứng chính của chứng hypersomnia là buồn ngủ liên tục. Một người mắc hội chứng ngủ nhiều có thể ngủ hơn 11 giờ trong một ngày. Họ có thể ngủ trưa suốt cả ngày nhưng vẫn cảm thấy buồn ngủ.
Các triệu chứng khác bao gồm:
- Những giấc ngủ ngắn ban ngày không giúp cải thiện sự tỉnh táo, không có tác dụng phục hồi năng lượng cho cơ thể.
- Khó thức dậy vào buổi sáng (“say ngủ”) hoặc sau những giấc ngủ ngắn ban ngày, đôi khi tỏ ra bối rối và mất phương hướng.
- Lo lắng, cáu kỉnh, bồn chồn.
- Đau đầu, ảo giác. Suy nghĩ chậm, nói chậm, không có khả năng tập trung/tập trung, vấn đề về trí nhớ.
- Giảm năng lượng.
- Mất cảm giác thèm ăn.
Nguyên nhân gây ra Hypersomnia
Nguyên nhân của hầu hết các trường hợp hypersomnia vẫn chưa được xác định một cách chính xác. Các nhà nghiên cứu đã xem xét vai trò tiềm năng của các chất dẫn truyền thần kinh trong não và dịch não tủy bao gồm hypocretin/orexin, dopamine, histamine, serotonin và axit gamma-aminobutyric (GABA).
Theo các nhà nghiên cứu, có thể có mối liên hệ di truyền vì tiền sử gia đình xuất hiện ở 39% số người mắc hypersomnia. Bên cạnh đó, vai trò của một số gen nhất định trong nhịp sinh học có thể khác nhau ở những người mắc chứng hypersomnia cũng đang được các nhà nghiên cứu xem xét.
Ở một số nghiên cứu khác, việc xác định nguyên nhân gây ra chứng hypersomnia thứ phát thường dễ giải thích hơn hypersomnia nguyên phát. Ví dụ: một người mắc bệnh Parkinson có thể bị chứng ngủ nhiều thứ phát do tình trạng bệnh lý của họ. Tương tự như vậy, một người uống nhiều rượu có thể buồn ngủ quá mức do ảnh hưởng của việc uống rượu. Còn với người mắc hypersomnia nguyên phát thì có thể là kết quả của một tình trạng sinh lý, chẳng hạn như mức độ histamine trong não giảm. Hơn nữa, nhiễm trùng cấp độ thấp hoặc tổn thương não cũng có thể dẫn đến chứng ngủ nhiều. Liên quan đến hội chứng Kleine-Levin (KLS), có giả thuyết cho rằng loại chứng ngủ nhiều nguyên phát này là do trục trặc trong não, đặc biệt là ở vùng dưới đồi hoặc đồi thị. Những vùng não này kiểm soát giấc ngủ và sự thèm ăn, điều này có thể giải thích tại sao tình trạng buồn ngủ quá mức và ăn uống quá mức cùng xảy ra ở KLS. Tuy nhiên, đây chỉ đơn giản là những lý thuyết liên quan đến nguyên nhân gây ra chứng hypersomnia nguyên phát.
Bên cạnh đó, một số nghiên cứu cũng đã nhận định những yếu tố nguy cơ có thể dẫn đến hypersomnia bao gồm: làm việc theo ca – làm việc theo lịch trình không đều đặn, đau mãn tính, các yếu tố môi trường – tiếng ồn của thành phố, người ngủ ngáy hoặc mới sinh con đều có thể tác động tiêu cực đến thói quen ngủ và có thể dẫn đến chứng ngủ quá mức.
Chẩn đoán Hypersomnia
Chẩn đoán hypersomnia đòi hỏi phải khám sức khỏe để xác định xem có nguyên nhân rõ ràng nào không, có đủ cơ sở để kết luận là hypersomnia nguyên phát hay thứ phát.
Bên cạnh đó, người bệnh cũng sẽ được hỏi về các triệu chứng, tiền sử bệnh, lịch sử giấc ngủ và các loại thuốc đang sử dụng.
Các xét nghiệm liên quan đến giấc ngủ có thể cần thiết để xác định xem có tồn tại tình trạng khác hay không. Ví dụ, bác sĩ có thể yêu cầu nghiên cứu giấc ngủ để xác định các rối loạn giấc ngủ có thể gây buồn ngủ cho bệnh nhân. Một bài kiểm tra độ trễ giấc ngủ, đo thời gian để chìm vào giấc ngủ, cũng có thể cần thiết.
Cuối cùng, bác sĩ có thể yêu cầu đánh giá tâm lý để loại trừ các nguyên nhân sức khỏe tâm thần gây buồn ngủ, như trầm cảm.
Theo DSM-5, tiêu chuẩn chẩn đoán của chứng hypersomnia nguyên phát gồm:
- Buồn ngủ ban ngày quá mức mặc dù ngủ ít nhất 7 giờ.
- Có thêm ít nhất một trong các triệu chứng sau: ngủ nhiều lần trong cùng một ngày; đã trải qua ít nhất 9 giờ ngủ ngon và không sảng khoái; khó tỉnh táo hoàn toàn khi bị đánh thức đột ngột.
- Buồn ngủ dẫn đến suy giảm đáng kể chức năng, bao gồm cả nhận thức, xã hội và nghề nghiệp.
- Buồn ngủ ban ngày quá mức xảy trên 3 lần/tuần và kéo dài từ 3 tháng trở lên.
- Chứng ngủ nhiều đang gây ra tình trạng đau khổ hoặc suy giảm đáng kể về tinh thần, xã hội, công việc hoặc các lĩnh vực hoạt động khác của bản thân.
Điều trị Hypersomnia
Việc điều trị hypersomnia phụ thuộc vào nguyên nhân và triệu chứng ở từng người, có cả phương pháp dùng thuốc và thay đổi lối sống.
Thuốc: các chất thúc đẩy sự tỉnh táo gồm modafinil (Provigil®), armodafinil (Nuvigil®) và pitolisant (Wakix®) và sorriamfetol (Sunosi®); thuốc kích thích tâm thần bao gồm amphetamine, methylphenidate (Ritalin®, Daytrana®, Methylin®, Concerta®) hoặc dextroamphetamine (Procentra®, Dexedrine®, Zenzedi®). Cần có chỉ định của bác sĩ trước khi sử dụng các loại thuốc này.
Thay đổi lối sống: duy trì thói quen ngủ tốt gồm việc thiết lập lịch ngủ đúng giờ và môi trường ngủ mát mẻ, giường thoải mái, phòng tối; hạn chế caffeine, đồ uống có ga, thực phẩm cay và tập thể dục nhẹ nhàng trước khi ngủ.
Bên cạnh đó, liệu pháp nhận thức hành vi giúp thay đổi suy nghĩ và hành vi liên quan đến giấc ngủ cũng đã được chứng minh có thể giúp cải thiện tình trạng hypersomnia hiệu quả với một số trường hợp.
Theo Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ, liệu pháp nhận thức hành vi có thể giúp mọi người xác định các kiểu suy nghĩ dẫn đến hành vi tiêu cực. Đối với những người mắc chứng ngủ rũ hoặc ngủ nhiều vô căn, không phải những suy nghĩ tiêu cực gây ra các triệu chứng mà chính lối suy nghĩ có thể khiến tình trạng trầm cảm và lo lắng trở nên trầm trọng hơn.
CBT-H (Cognitive Behavior Therapy for Hypersomnias) – liệu pháp nhận thức hành vi cho người mắc hypersomnia có thể giúp người bệnh hiểu rõ hơn về các triệu chứng của họ và học các kỹ năng đối phó cũng như giải quyết vấn đề. Khi các cá nhân học những kỹ thuật mới, họ có thể có được cảm giác tự tin về khả năng xử lý tình trạng của mình.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6139790/
https://www.medicalnewstoday.com/articles/hypersomnia#what-is-it
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21591-hypersomnia
