Dạo gần đây, một cụm từ bỗng xuất hiện dày đặc trên mạng xã hội, từ bình luận trên TikTok đến những dòng caption đầy ẩn ý: Peter Pan – không bao giờ lớn được. Dưới ảnh hưởng của một trào lưu văn hóa đại chúng, hình ảnh chàng trai không chịu trưởng thành trong truyện cổ tích lại một lần nữa quay trở lại — không phải với đôi cánh phép thuật, mà như một phép ẩn dụ cho một hiện tượng tâm lý đang dần hiện hữu rõ nét trong xã hội hiện đại. Hội chứng Peter Pan không chỉ là một cụm từ “trending”, mà còn là tên gọi của một kiểu hành vi và cảm xúc đặc trưng ở người trưởng thành: sợ hãi cam kết, né tránh trách nhiệm và hoài nghi về ý nghĩa của việc “lớn lên”. Trong bối cảnh xã hội đang thay đổi nhanh chóng, việc hiểu rõ về hội chứng này không chỉ giúp chúng ta nhìn lại chính mình, mà còn mở ra những cuộc đối thoại cần thiết về sức khỏe tâm lý và vai trò của người lớn trong thế giới hôm nay.
Khi người lớn không muốn lớn
Hội chứng Peter Pan không phải là một chẩn đoán tâm thần chính thức được công nhận trong các hệ thống phân loại bệnh lý như DSM-5 (Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ), tuy nhiên, đây là một khái niệm được các nhà tâm lý học sử dụng để mô tả một tập hợp đặc điểm hành vi ở những người trưởng thành – thường là nam giới – có xu hướng né tránh trách nhiệm, sợ hãi cam kết và từ chối vai trò xã hội của người lớn. Thuật ngữ này lần đầu tiên được nhà tâm lý học Dan Kiley phổ biến vào thập niên 1980 qua cuốn sách The Peter Pan Syndrome: Men Who Have Never Grown Up.
Dù không chính thức nằm trong hệ thống phân loại bệnh lý, hội chứng này lại ngày càng phổ biến, đặc biệt ở xã hội hiện đại nơi mà ranh giới giữa tuổi trẻ và tuổi trưởng thành đang ngày càng bị làm mờ.
Tuổi thơ không hồi kết: Căn nguyên sâu xa
Hiểu về hội chứng Peter Pan đòi hỏi ta phải quay trở lại quá khứ của mỗi cá nhân. Trong nhiều trường hợp, những người mang hội chứng này từng trải qua một tuổi thơ bị “đóng băng” – hoặc quá êm đềm đến mức không muốn rời xa, hoặc quá tổn thương khiến họ từ chối tiến về phía trước.
Một đứa trẻ lớn lên trong môi trường được nuông chiều, nơi mọi nhu cầu đều được đáp ứng ngay lập tức, thường không phát triển đầy đủ khả năng tự lập và điều tiết cảm xúc. Ngược lại, một đứa trẻ từng bị bỏ rơi, bị kiểm soát quá mức hoặc sống trong gia đình có xung đột dai dẳng, cũng có thể hình thành cơ chế phòng vệ bằng cách… ở lại mãi trong vai trò một “đứa trẻ”. Trong tâm trí họ, trưởng thành đồng nghĩa với mất mát, đau khổ và trách nhiệm nặng nề.
Tâm lý học phát triển gọi hiện tượng này là thoái lui tâm lý (psychological regression) – khi người trưởng thành rơi vào trạng thái hành vi, cảm xúc của thời thơ ấu như một cách đối phó với căng thẳng.
Không chỉ là né tránh: Hệ lụy thầm lặng
Người mắc hội chứng Peter Pan thường thể hiện sự duyên dáng, hài hước, năng động – những đặc điểm rất dễ gây thiện cảm trong giao tiếp xã hội. Nhưng phía sau vẻ ngoài đó lại là một loạt những khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ bền vững.
Trong đời sống cá nhân, họ dễ cảm thấy bị “ngộp thở” khi đối mặt với hôn nhân, con cái hay thậm chí là những thỏa thuận chung sống dài hạn. Sự né tránh trách nhiệm khiến họ thường xuyên thay đổi công việc, không thể lập kế hoạch lâu dài hoặc duy trì ổn định tài chính. Họ có thể phụ thuộc vào gia đình, bạn đời hoặc xã hội, nhưng lại thiếu khả năng đáp ứng vai trò tương xứng trong mối quan hệ.
Một nghiên cứu từ Đại học Granada (Tây Ban Nha, 2014) ghi nhận rằng những người có biểu hiện của hội chứng Peter Pan có mức độ lo âu và cảm giác bất an cao hơn nhóm đối chứng, đồng thời khả năng điều chỉnh cảm xúc và xử lý căng thẳng cũng thấp hơn rõ rệt. Điều này khiến họ rơi vào vòng lặp: càng trốn tránh, họ càng thiếu năng lực đối mặt với thực tế – và càng trở nên phụ thuộc hơn.
Phải chăng là lỗi của thời đại?
Thế hệ trẻ ngày nay không chỉ chịu áp lực từ kỳ vọng xã hội, mà còn phải sống giữa một môi trường đầy bất định – biến động nghề nghiệp, thay đổi mô hình gia đình, khủng hoảng bản sắc cá nhân. Không khó hiểu khi một số người chọn cách “hoãn lại sự lớn lên” như một hình thức tự vệ.
Mặt khác, văn hóa hiện đại lại dễ dàng dung dưỡng điều này. Sự phổ biến của trào lưu sống YOLO (You Only Live Once), hay “trưởng thành là một cái bẫy”, vô tình khiến nhiều người xem việc né tránh trách nhiệm như một lựa chọn hợp lý, thậm chí được tán dương.
Tuy nhiên, tâm lý học phát triển nhấn mạnh rằng trưởng thành không đồng nghĩa với đánh mất niềm vui sống, mà là khả năng duy trì bản sắc cá nhân trong khi vẫn đảm nhận được vai trò xã hội một cách linh hoạt và có trách nhiệm.
Làm gì khi nhận ra mình đang “mặc chiếc áo Peter Pan”?
Việc nhận diện hội chứng Peter Pan không có nghĩa là dán nhãn hay phán xét. Ngược lại, đây là bước đầu tiên trong hành trình tự nhận thức – một trong những trụ cột của sức khỏe tâm thần.
Nếu bạn hoặc người thân nhận ra các biểu hiện như sợ cam kết, thường xuyên trì hoãn trách nhiệm, khó duy trì các mối quan hệ lâu dài… thì nên xem đó là dấu hiệu để lắng nghe bản thân kỹ hơn, thay vì phủ nhận.
Tư vấn tâm lý cá nhân có thể giúp người mang hội chứng Peter Pan hiểu được nguyên nhân sâu xa dẫn đến trạng thái hiện tại, đồng thời xây dựng dần các kỹ năng sống như ra quyết định, kiểm soát cảm xúc, thiết lập mục tiêu. Một số can thiệp dựa trên liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) hoặc liệu pháp hành vi biện chứng (DBT) đã chứng minh hiệu quả trong việc cải thiện nhận thức trách nhiệm và sự trưởng thành cảm xúc.
Trên hết, điều quan trọng không phải là thay đổi con người bạn một cách ép buộc, mà là học cách trở thành phiên bản trưởng thành của chính mình – vẫn vui tươi, nhưng biết sống có trách nhiệm và đồng cảm.
Lời kết
Trong truyện cổ tích, Peter Pan mãi mãi sống ở Neverland – một vùng đất không có thời gian và nghĩa vụ. Nhưng ngoài đời thật, ai trong chúng ta rồi cũng phải học cách lớn lên – không chỉ về thể chất, mà cả trong cách nghĩ, cách yêu và cách sống. Hội chứng Peter Pan không phải là một “lỗi lầm”, mà là một lời nhắc nhở: rằng trưởng thành là một tiến trình tâm lý cần được hỗ trợ, không phải một gánh nặng ta phải gánh chịu một mình.
Tài liệu tham khảo:
-
Kiley, D. (1983). The Peter Pan Syndrome: Men Who Have Never Grown Up.
-
American Psychological Association (APA). (2021). Adulthood and psychological development.
-
Blázquez Alonso, M. et al. (2014). “Peter Pan Syndrome and emotional regulation,” University of Granada.
