Tổng quan về rối loạn lo âu
Rối loạn lo âu là một nhóm các rối loạn tâm thần phổ biến, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên khắp thế giới. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), gần 300 triệu người trên toàn cầu đang sống chung với rối loạn lo âu (WHO, 2017). Nó biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, từ những lo lắng thường nhật đến những cơn hoảng loạn làm tê liệt cuộc sống. Tin tốt là có rất nhiều phương pháp điều trị hiệu quả, giúp bạn kiểm soát các triệu chứng và hướng đến một cuộc sống bình yên và trọn vẹn hơn.
Tìm hiểu thêm về rối loạn lo âu tại bài viết: Nỗi sợ tâm lý – Từ sự sợ hãi đến rối loạn lo âu
Các nguyên tắc trong điều trị rối loạn lo âu
Việc thực hiện các phương pháp điều trị cho bất kì các rối loạn tâm thần nào đều phải được tuân thủ theo các nguyên tắc chung. Và trong điều trị rối loạn lo âu cũng như thế, cần lưu ý về những triệu chứng và những chẩn đoán biệt định để lựa chọn được những phương pháp phù hợp. Sau đây là một vài nguyên tắc chung quan trọng cần xem xét:
- Một loạt các biện pháp can thiệp có hiệu quả trong kiểm soát rối loạn lo âu.
- Hầu hết bệnh nhân có thể được xử trí thành công ở cơ sở chăm sóc ban đầu.
- Việc xác định chính xác chứng rối loạn lo âu và các bệnh đi kèm thích hợp là rất quan trọng.
- Điều trị các tình trạng bệnh lý đi kèm có thể gây lo âu (ví dụ như hen suyễn).
- Nói chung, các rối loạn sử dụng chất kích thích xảy ra đồng thời nên được điều trị đồng thời với chứng rối loạn lo âu. Cần phải thừa nhận rằng chất kích thích này thường được sử dụng một phần để giảm bớt lo lắng và việc cai thuốc có thể gây thêm lo lắng.
- Sửa đổi lối sống như tập thể dục và ngủ đủ giấc và hạn chế uống caffeine có thể làm giảm đáng kể các triệu chứng lo âu.
- Khuyến nghị điều trị bị ảnh hưởng bởi sở thích của bệnh nhân và khả năng tiếp cận các chuyên viên chăm sóc sức khỏe tâm thần.
Sau khi xem xét và cân nhắc được các quy tắc chung, các chuyên gia sẽ dựa vào những thống nhất trong chẩn đoán để đưa ra những phương pháp điều trị phù hợp cho người bệnh. Những phương pháp trong điều trị rối loạn lo âu bao gồm:
Kỹ thuật giáo dục tâm lý và thư giãn
Giáo dục tâm lý thường là nền tảng để điều trị rối loạn lo âu. Bệnh nhân có thể cảm thấy tự do khi hiểu làm thế nào một loạt các triệu chứng và hành vi đôi khi gây hoang mang có thể được khái niệm hóa thành chẩn đoán. Giáo dục cũng đưa ra cấu trúc nhận thức để giúp bệnh nhân theo đuổi phương pháp điều trị có thể khiến họ cảm thấy không thoải mái. Kỹ thuật thư giãn cần phải được dạy sớm trong quá trình điều trị. Những kỹ thuật này hữu ích vì sợ hãi và lo lắng là nguyên nhân cơ bản của chứng rối loạn lo âu và vì việc điều trị có thể tăng cường tạm thời những suy nghĩ và cảm giác bệnh tật của người bệnh. Nếu không có công cụ kiểm soát lo âu, nhiều bệnh nhân sẽ không tuân thủ điều trị.
Các kỹ thuật thư giãn có thể bao gồm thư giãn cơ, kiểm soát hơi thở, yoga, thôi miên và/hoặc thiền, nhưng sở thích của bệnh nhân rất quan trọng trong việc xác định phương pháp cụ thể. Các kỹ thuật thư giãn có thể được mô tả ngắn gọn và sau đó được “kê đơn” làm bài tập về nhà. Sự tuân thủ và hiệu quả có nhiều khả năng được tối ưu hóa hơn nếu bác sĩ lâm sàng thực hiện các kỹ thuật này một cách định kỳ (ví dụ: thở chậm, đều đặn) một cách nhiệt tình.
Liệu pháp tâm lý
Các liệu phá tâm lý khác nhau đều có hiệu quả gần như nhau trong hầu hết các rối loạn tâm thần. Sự tương đương này liên quan đến các yếu tố không đặc hiệu trong điều trị tâm lý gồm đặc điểm cá nhân của nhà trị liệu và môi trường trị liệu tích cực cho phép bệnh nhân thấy được sự hiệu quả trong liệu pháp mà vẫn tuân thủ các thực hành và các loại thuốc đã được cam kết ngay từ ban đầu.
Liệu pháp tâm lý nhận thức-hành vi (Cognitive Behavioral Therapy – CBT)
Đây là liệu pháp có bằng chứng mạnh mẽ nhất về việc điều trị tâm lý xã hội cho chứng rối loạn lo âu. Phương pháp này cũng cần đến sự kết hợp của các kỹ thuật tâm lý giáo dục và thư giãn ở thời điểm đầu trong quá tình điều trị.
CBT liên quan đến việc tái cấu trúc nhận thức và liệu pháp tiếp xúc. Tái cấu trúc nhận thức được bắt đầu với ý tưởng cho rằng bệnh nhân mắc chứng lo âu đánh giá cao hơn mối hiểm và đánh giá thấp hơn khả năng đối phó với nguy hiểm của họ. Những suy nghĩ không chính xác này và những yếu tố khởi phát trước đó sẽ được làm rõ trong quá trình điều trị. Kiểu lo lắng có được sắp xếp thành một chu kì đặc trưng gồm các tác nhân, hành vi đối phó và lo lắng. Khi chu kì được làm rõ, bệnh nhân được dạy cách nhận biết và đối mặt với những suy nghĩ không chính xác của họ (tức là tái cấu trúc nhận thức).
CBT cũng tập trung vào các yếu tố hành vi của chứng rối loạn lo âu. Thông thường, bệnh nhân mắc chứng rối loạn lo âu phản ứng với mối nguy hiểm được nhận thấy bằng phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”. Một số bệnh nhân mắc chứng lo âu rõ rệt có thể “chiến đấu” với sự lo lắng của họ, thường bằng phản ứng chống lại nỗi ám ảnh, nhưng hầu hết đều phản ứng bằng cách né tránh. Liệu pháp tiếp xúc nhằm mục đích xác định hành vi né tránh và sau đó mang đến cho bệnh nhân những cơ hội tăng cường dần dần để tiếp xúc một cách an toàn với tác nhân gây sợ hãi, dần dần làm bệnh nhân bớt nhạy cảm.
Các liệu pháp tâm lý khác
Được sử dụng để điều trị rối loạn lo âu kết hợp các khía cạnh của CBT, thư giãn và chánh niệm cùng với các chiến lược khác có vẻ có hiệu quả. Những phương pháp điều trị này bao gồm giảm căng thẳng dựa trên chánh niệm, thôi miên, liệu pháp tâm lý động học tập trung vào sự hoảng loạn, liệu pháp giữa các cá nhân và liệu pháp tâm lý hỗ trợ:
- Giảm căng thẳng dựa trên chánh niệm là một chương trình tiêu chuẩn trong đó các nhóm gặp nhau trong 8 tuần liên tiếp; các buổi học có thiền ngồi và đi bộ, yoga và các kỹ thuật thư giãn chánh niệm. Ngoài ra còn có phần thực hành tại nhà hàng ngày để củng cố các nguyên tắc đã được thực hành trong các buổi học kéo dài 2,5 giờ. Liệu pháp nhận thức dựa trên chánh niệm kết hợp các yếu tố chánh niệm này với các phương pháp CBT như giáo dục tâm lý và tái cấu trúc nhận thức.
- Thôi miên được sử dụng để dạy cách kiểm soát sự tương tác giữa lo lắng về tinh thần và căng thẳng về thể chất như căng cơ, tăng nhịp hô hấp và nhịp tim cũng như đổ mồ hôi. Lo lắng về tinh thần và căng thẳng về thể chất có xu hướng củng cố lẫn nhau, trong khi những gợi ý thôi miên để tưởng tượng đang ở một nơi an toàn và thoải mái cùng với hình dung về các phương tiện kiểm soát căng thẳng thành công có thể làm giảm nhanh chóng các triệu chứng lo âu trong khi dạy kỹ năng đối phó.
- Liệu pháp tâm lý động học tập trung vào cơn hoảng loạn là một liệu pháp tâm lý có cấu trúc, giới hạn thời gian, có chung các đặc điểm với các biện pháp can thiệp khác, mặc dù các buổi trị liệu có xu hướng tập trung vào các yếu tố gây căng thẳng, cảm giác và ý nghĩa cảm xúc của các cơn hoảng loạn.
- Tâm lý trị liệu giữa các cá nhân (IPT) là một liệu pháp tâm lý có cấu trúc, giới hạn thời gian nhằm giải quyết các vấn đề và các mối quan hệ hiện tại. IPT tập trung vào 1 hoặc nhiều hơn trong số 4 lĩnh vực: xung đột trong mối quan hệ, thay đổi cuộc sống, đau buồn hoặc mất mát và các vấn đề trong các mối quan hệ. Thường được sử dụng để điều trị trầm cảm, IPT dường như được dung nạp tốt và hiệu quả đối với một số chứng rối loạn lo âu. Trong khi CBT tập trung vào nhận thức và hành vi thì IPT tập trung vào cảm xúc phát triển trong bối cảnh các tình huống giữa các cá nhân.
- Tâm lý trị liệu hỗ trợ nhằm mục đích hỗ trợ khả năng phòng vệ lành mạnh và hành vi lành mạnh của bệnh nhân thông qua sự đồng cảm, xác nhận và lắng nghe không phán xét. Các kỹ thuật hỗ trợ có xu hướng cải thiện sự liên kết điều trị và giảm tình trạng không tuân thủ điều trị. Tâm lý trị liệu hỗ trợ có thể tự nó mang tính trị liệu và cũng có thể là một phần cơ bản của các liệu pháp tâm lý khác.
Điều trị bằng thuốc
Trị liệu bằng thuốc thường hữu ích trong việc kiểm soát rối loạn lo âu, đặc biệt là khi được sử dụng phối lợp với bất kì kĩ thuật trị liệu tâm lý nào.
Các thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) thường được coi là điều trị bước đầu dựa trên hồ sơ hiệu quả và an toàn của các thuốc này. Những loại thuốc “chống trầm cảm” này giải quyết các triệu chứng của rối loạn lo âu bất kể có rối loạn trầm cảm đi kèm hay không.
Thuốc chống trầm cảm SSRI thường được bắt đầu sử dụng ở liều thấp nhất để giảm thiểu tác dụng bất lợi. Bệnh nhân lo âu có thể nhạy cảm với những thay đổi của cơ thể và có thể ngừng điều trị nếu bị tác dụng bất lợi ở giai đoạn sớm. Khi bệnh nhân đã dung nạp được liều ban đầu, thuốc chống trầm cảm có thể được tăng dần cho đến khi đạt được liều điều trị hoặc hiệu quả điều trị. Hiệu quả lâm sàng tích cực có thể xảy ra bất cứ lúc nào nhưng thường phải mất từ 6 tuần trở lên mới đạt được.
Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRI), đặc biệt là duloxetine và venlafaxine, cũng đã chứng minh độ an toàn và hiệu quả trong điều trị rối loạn lo âu.
Các thuốc benzodiazepin có thể được sử dụng để giảm lo âu cấp tính nhưng có thể tạo ra sự phụ thuộc và nếu tăng mức độ làm hạn chế tỷ lệ lợi ích/nguy cơ khi sử dụng lâu dài. Các thuốc này thường được sử dụng kết hợp với thuốc chống trầm cảm và liệu pháp tâm lý. Thuốc benzodiazepine thường có thể được giảm dần khi các triệu chứng lo âu đã được cải thiện.
Điều trị các rối loạn đi kèm hoặc các bệnh phối hợp
Các rối loạn do sử dụng chất kích thích đi kèm thường không được báo cáo một cách tự nhiên. Các chất kích thích như là rượu, cần sa và nhóm thuốc benzodiazepin thường được những người mắc chứng rối loạn lo âu sử dụng để tự dùng thuốc. Bệnh nhân có thể miễn cưỡng từ bỏ những chất kích thích này cho đến khi họ tin tưởng rằng bác sĩ lâm sàng có phương pháp điều trị thay thế khả thi. Việc tự dùng thuốc thường dẫn đến một vòng luẩn quẩn. Ví dụ: việc sử dụng rượu làm giảm nhanh chóng lo lắng có thể kéo theo lo lắng tái phát, sau đó là nhu cầu tự dùng thuốc ngày càng cấp bách.
Rối loạn lưỡng cực đi kèm có thể gây ra các khó khăn riêng trong việc kiểm soát. Nhiều người mắc chứng rối loạn lưỡng cực ban đầu bị chẩn đoán sai, đặc biệt là vì họ thường có nhiều giai đoạn trầm cảm hơn là hưng cảm. Điều trị bằng thuốc chống trầm cảm có thể là phương pháp điều trị bước đầu thích hợp cho chứng rối loạn lo âu kèm theo bệnh trầm cảm nặng. Tuy nhiên, đối với một người vừa mắc chứng lo âu vừa mắc chứng rối loạn lưỡng cực, việc lựa chọn thuốc tương tự có thể gây ra giai đoạn hưng cảm bao gồm lo lắng và khó chịu ngày càng tăng. Việc bỏ sót rối loạn lưỡng cực có thể dẫn đến việc điều trị không phù hợp trong nhiều thập kỷ.
Các rối loạn bệnh lý đi kèm cũng có thể khó kiểm soát. Ví dụ: bệnh hen suyễn có thể gây lo lắng về mặt sinh lý, nhưng một số loại thuốc dùng để điều trị bệnh hen suyễn cũng có thể gây ra lo lắng. Lo lắng có thể góp phần làm trầm trọng thêm bệnh hen suyễn và nỗi lo sợ về tình trạng bệnh hen suyễn trầm trọng hơn có thể dẫn đến các hành vi né tránh (ví dụ như giảm hoạt động, không tuân thủ dùng thuốc), từ đó có thể làm trầm trọng thêm bệnh hen suyễn và dẫn đến giảm chất lượng cuộc sống.
Cách đặt lịch tham vấn với chuyên gia Viện IPRTA
Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn liên quan đến rối loạn lo âu, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia. Quý anh chị có thể đặt lịch hẹn với đội ngũ bác sĩ và chuyên gia tư vấn tâm lý tại Viện Tâm lý IPRTA theo hai cách:
- Điền thông tin vào biểu mẫu dưới đây hoặc
- Liên hệ trực tiếp qua hotline/zalo 090 696 28 56 của Viện để được hỗ trợ nhanh chóng và chi tiết
Kết luận
Rối loạn lo âu, dù phổ biến và có thể gây ra nhiều khó khăn, nhưng hoàn toàn có thể điều trị được. Bằng sự kết hợp của các phương pháp điều trị hiệu quả, từ liệu pháp tâm lý đến điều trị bằng thuốc, cùng với việc chủ động thực hiện các giải pháp hỗ trợ, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát lo âu, cải thiện chất lượng cuộc sống và tìm lại sự bình yên nội tâm.
Điều quan trọng là nhận thức được rằng rối loạn lo âu không phải là dấu hiệu của sự yếu đuối, mà là một tình trạng sức khỏe tâm thần cần được quan tâm và điều trị đúng cách. Việc tìm kiếm sự giúp đỡ từ các chuyên gia sức khỏe tâm thần là bước đầu tiên và quan trọng nhất trên hành trình chinh phục lo âu.
Hãy nhớ rằng, bạn không đơn độc trên hành trình này. Với sự kiên trì, nỗ lực và hỗ trợ từ những người xung quanh, bạn hoàn toàn có thể vượt qua rối loạn lo âu và tận hưởng một cuộc sống trọn vẹn hơn.
Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn với các rối loạn lo âu, hãy tìm đến Viện Nghiên cứu, Đào tạo và Ứng dụng Tâm lý (IPRTA) để được tư vấn và hỗ trợ chuyên sâu. Điều trị kịp thời sẽ giúp bạn lấy lại sự cân bằng và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Tài liệu tham khảo
- Chellappa SL, Aeschbach D: Sleep and anxiety: From mechanisms to interventions. Sleep Med Rev61:101583, 2022. doi: 10.1016/j.smrv.2021.101583
- Cuijpers P, Sijbrandij M, Koole SL, et al: Adding psychotherapy to antidepressant medication in depression and anxiety disorders: a meta-analysis. World Psychiatry, 13(1), 56-67, 2014.doi: 10.1002/wps.20089
- Valentine KE, Milling LS, Clark LJ, et al: The efficacy of hypnosis as a treatment for anxiety: A meta-analysis. Int J Clin Exp Hyposis 67(3)336-363, 2019. doi:10.1080/00207144.2019.1613863
- Barber JP, Milrod B, Gallop R, et al: Processes of therapeutic change: Results from the Cornell-Penn Study of Psychotherapies for Panic Disorder. J Couns Psychol 67(2):222-231, 2020. doi: 10.1037/cou0000417
