Cơn hoảng loạn (Panic Attack) là một trạng thái tâm lý đột ngột và dữ dội, khiến người mắc cảm thấy như bị mất kiểm soát hoàn toàn. Từ nhịp tim tăng nhanh, khó thở đến cảm giác như sắp ngất hay thậm chí là “chết đến nơi”, các triệu chứng của cơn hoảng loạn thường gây hoang mang và sợ hãi tột độ. Nhưng liệu bạn có biết cách nhận diện và xử lý hiệu quả khi gặp tình huống này? Bài viết sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và cung cấp những phương pháp ứng phó cần thiết để giữ vững tinh thần khi đối diện với cơn hoảng loạn.
Cơn hoảng loạn (Panic Attack) là gì?
Cơn hoảng loạn là một cảm giác sợ hãi và lo lắng mãnh liệt, nó có thể xảy ra một cách đột ngột và thường đi kèm với các triệu chứng như choáng váng, khó thở và tim đập nhanh.
Mặc dù bản chất các cơn hoảng loạn không nguy hiểm hay có hại cho sức khỏe nhưng nếu xuất hiện thường xuyên nó có thể gây sợ hãi và làm giảm chất lượng cuộc sống.
Hầu hết các cơn hoảng loạn thường kéo dài từ 5-20 phút, nó có thể đến rất nhanh và các triệu chứng được cho là ở mức tồi tệ nhất sẽ thường trong vòng 10 phút. Bạn có thể cảm thấy mệt mỏi và kiệt sức sau khi cơn hoảng loạn lắng xuống.
Một người có thể gặp phải một hoặc nhiều cơn hoảng loạn trong đời hoặc có thể không bao giờ gặp phải. Cơn hoảng loạn xảy ra vào những thời điểm khác nhau đối với mỗi người. Một số người trải qua một cơn hoảng loạn sau đó không bao giờ gặp phải cơn hoảng loạn khác nhưng cũng có người thường xuyên gặp phải hoảng loạn hoặc nhiều cơn hoảng loạn trong cùng một thời gian ngắn.
Một số người trải qua cơn hoảng loạn có thể phát triển chứng rối loạn hoảng sợ – một loại rối loạn lo âu.
Sự khác biệt giữa cơn hoảng loạn và rối loạn hoảng sợ
Không phải ai bị cơn hoảng loạn cũng có thể bị chứng rối loạn hoảng sợ nhưng người bị rối loạn hoảng sợ là người đã trải qua những cơn hoảng loạn làm gián đoạn nghiêm trọng cuộc sống của mình. Chúng có thể xảy ra bất cứ lúc nào, không có lý do rõ ràng. Người bị rối loạn hoảng sợ thường xuyên cảm thấy sợ hãi khi có người khác đến mức có thể thay đổi hành vi của mình.
Rối loạn hoảng sợ liên quan đến các cơn hoảng loạn tái diễn dẫn đến lo lắng quá mức về các cơn hoảng loạn trong tương lai và/hoặc thay đổi hành vi nhằm tránh các tình huống có thể gây ra cơn hoảng loạn.
Rối loạn hoảng sợ thường đi kèm với ít nhất một tình trạng khác. Các rối loạn lo âu khác, trầm cảm nặng, rối loạn lưỡng cực và rối loạn sử dụng rượu nhẹ là những rối loạn sức khỏe tâm thần cùng tồn tại phổ biến nhất. Các tình trạng bệnh lý phổ biến đi kèm bao gồm nhịp tim bất thường, cường giáp, hen suyễn và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).
Cơn hoảng loạn là một trạng thái tâm lý trong khi rối loạn hoảng sợ là một vấn đề về sức khỏe tâm thần cần được can thiệp và trị liệu.
Triệu chứng của cơn hoảng loạn
Một cơn hoảng loạn bao gồm sự xuất hiện đột ngột của nỗi sợ hãi hoặc cảm giác khó chịu tột độ cộng với ít nhất 4 triệu chứng về thể chất và cảm xúc sau đây:
Các triệu chứng về thể chất bao gồm:
- Đau ngực.
- Tim đập nhanh
- Khó thở, chẳng hạn như tăng thông khí.
- Run rẩy.
- Ớn lạnh.
- Buồn nôn.
- Đổ mồ hôi.
- Ngứa ran hoặc tê ở ngón tay hoặc ngón chân.
Các triệu chứng về cảm xúc bao gồm:
- Khủng bố dữ dội.
- Cảm giác nghẹt thở hoặc ngột ngạt.
- Sợ mất kiểm soát.
- Giống như bạn sắp chết.
- Derealization (cảm giác không thực tế) hoặc cá nhân hóa (cảm giác tách rời khỏi chính mình).
Nhiều người có thể nhầm cơn hoảng loạn với một tình trạng nguy hiểm sức khỏe liên quan đến tim, phổi hoặc não. Các triệu chứng có thể giống nhau nhưng các cơn hoảng loạn không đe dọa đến tính mạng. Ví dụ, đau ngực có thể xảy ra trong cơn hoảng loạn và bạn có thể lo lắng rằng mình đang bị đau tim.
Nhiều nghiên cứu cho thấy, trong cơn hoảng loạn, nồng độ adrenaline (đây là một hormone có tác dụng trên thần kinh giao cảm, được sản xuất khi cơ thể sợ hãi, tức giận hay thích thú, nó làm cho nhịp tim đập nhanh hơn và cơ thể chuẩn bị cho những phản ứng chống lại nguy hiểm) trong cơ thể có thể tăng gấp 2,5 lần hoặc hơn.
Nguyên nhân gây ra cơn hoảng loạn
Cho đến nay vẫn chưa biết được nguyên nhân chính xác gây ra cơn hoảng loạn và chứng rối loạn hoảng sợ. Theo các nhà nghiên cứu, rối loạn chức năng của amygdala – phần não xử lý nỗi sợ hãi và những cảm xúc khác – có thể là nguyên nhân gây ra những tình trạng này. Sự mất cân bằng hóa học trong axit gamma-aminobutyric (GABA), cortisol và serotonin cũng có thể đóng một vai trò lớn dẫn đến cơn hoảng loạn và chứng rối loạn hoảng sợ.
Những người mắc chứng ám ảnh có thể gặp phải các tác nhân liên quan đến nỗi ám ảnh dẫn đến cơn hoảng loạn. Ví dụ, một người mắc chứng trypanophobia (sợ kim tiêm cực độ) có thể bị hoảng loạn nếu họ phải lấy máu để xét nghiệm y tế. Đối với một số người, nỗi sợ hãi về một cơn hoảng loạn có thể gây ra cơn hoảng loạn.
Các nhà nghiên cứu cũng cho rằng những yếu tố sau đây có thể đóng một vai trò nào đó dẫn đến cơn hoảng loạn:
- Di truyền học
- Căng thẳng lớn
- Tính khí nhạy cảm hơn với căng thẳng hoặc dễ có cảm xúc tiêu cực
- Một số thay đổi nhất định trong cách các bộ phận của não hoạt động
Cách xử lý khi gặp cơn hoảng loạn
Tập thở sâu: thở gấp là triệu chứng của các cơn hoảng loạn có thể làm tăng thêm nỗi sợ hãi. Hít thở sâu có thể làm giảm triệu chứng hoảng loạn khi lên cơn. Hít vào chậm, sâu và nhẹ nhàng nhất có thể bằng mũi và thở ra từ từ bằng miệng. Nhắm mắt lại và tập trung vào hơi thở của mình.
Thừa nhận rằng bạn đang lên cơn hoảng loạn: biết rằng bạn đang lên cơn hoảng loạn – chứ không phải một giai đoạn nguy hiểm về sức khỏe – có thể giúp kiểm soát nỗi sợ hãi mà bạn đang trải qua. Nhắc nhở bản thân rằng cuộc tấn công chỉ là tạm thời và sẽ qua đi.
Thư giãn cơ bắp: các cơn lo âu có thể khiến bạn căng cơ. Tập trung vào việc thư giãn từng nhóm cơ tại một thời điểm để giảm căng thẳng và duy trì hiện diện.
Thực hành chánh niệm: cơn hoảng loạn có thể khiến bạn cảm thấy xa rời thực tế hoặc cơ thể mình. Thực hành chánh niệm và tập trung vào hiện tại để tập trung suy nghĩ và tạo nền tảng cho bản thân.
Nếu bạn thường xuyên lên cơn hoảng loạn thì cần tìm đến sự trợ giúp của chuyên gia để được điều trị.
Điều trị cơn hoảng loạn
Cơn hoảng loạn và chứng rối loạn hoảng sợ có thể được điều trị bằng thuốc hoặc tâm lý trị liệu hoặc cả hai
- Thuốc bao gồm: thuốc chống trầm cảm và/hoặc thuốc chống lo âu.
- Tâm lý trị liệu: liệu pháp tiếp xúc, liệu pháp nhận thức hành vi.
Liệu pháp tiếp xúc: việc tiếp xúc dần và lặp đi lặp lại (trong trí tưởng tượng và/hoặc trong thực tế) với bất cứ điều gì gây ra cơn hoảng loạn sẽ giúp bạn trở nên thoải mái hơn thay vì lo lắng và hoảng sợ. Bạn sẽ học các kỹ thuật thư giãn như các bài tập thở để kiểm soát sự lo lắng.
Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): nhà trị liệu sẽ giúp bạn nhận định các tác nhân gây ra cơn hoảng loạn để bạn có thể thay đổi suy nghĩ, hành vi và phản ứng của mình. Khi bạn bắt đầu phản ứng khác với các tác nhân kích hoạt, các cuộc tấn công có thể giảm đi và cuối cùng dừng lại.
Phòng ngừa cơn hoảng loạn
Duy trì lối sống lành mạnh là cách giúp bạn tăng cường sức khỏe và cũng có thể phòng tránh cơn hoảng loạn, cụ thể như sau:
- Tránh chất caffeine, rượu và hút thuốc vì những chất này có thể làm cho cơn hoảng loạn trở nên tồi tệ hơn.
- Tập thể dục thường xuyên để giúp kiểm soát căng thẳng, giảm căng thẳng và cải thiện tâm trạng.
- Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh: ăn nhiều rau và trái cây, ít chất béo, hạn chế đường, giảm lượng muối.
- Quản lý căng thẳng theo những cách lành mạnh như: suy nghĩ tích cực, thực hành những bài tập thư giãn giúp giảm căng thẳng, tăng cường những kết nối xã hội tích cực, hạn chế tiếp xúc với những tác nhân gây căng thẳng, hòa mình với thiên nhiên, …
Khi nào cần gặp bác sĩ hoặc chuyên gia Tâm lý?
Nếu bạn bị đau ngực, khó thở hoặc bất tỉnh, hãy tìm kiếm sự trợ giúp y tế.
Nếu bạn lên cơn hoảng loạn và gặp phải các tình trạng như bên dưới, hãy liên hệ với chuyên gia tâm lý:
- Lo lắng kéo dài cản trở cuộc sống hàng ngày.
- Khó tập trung.
- Cực kỳ khó chịu.
- Chứng sợ khoảng trống (agoraphobia).
- Các triệu chứng hoảng loạn kéo dài hơn 15 phút
- Gặp vấn đề về giấc ngủ
Cơn hoảng loạn mặc dù không gây hại về mặt thể chất nhưng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, nghiêm trọng hơn là có thể gây ra các biến chứng trong tương lai như trầm cảm và có thể dẫn đến tự tử, do đó nó cần phải được chẩn đoán và điều trị sớm.
Đừng ngần ngại tìm kiếm sự trợ giúp của các chuyên gia y tế hoặc liên hệ với chúng tôi khi bạn có bất kỳ sự nghi ngờ nào về những cơn hoảng loạn của mình. Tại IPRTA, các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực tâm lý sẽ giúp bạn nhận diện và tìm ra phương pháp cũng như liệu pháp tâm lý thích hợp để bạn có thể vượt qua cơn hoảng loạn một cách an toàn và hiệu quả.
Tài liệu tham khảo
Mind.(2021). Anxiety and panic attacks. Retrieved from https://www.mind.org.uk/information-support/types-of-mental-health-problems/anxiety-and-panic-attacks/panic-attacks/
Christine Richmond.(2024). What Happens During a Panic Attack?. Retrieved from https://www.webmd.com/anxiety-panic/panic-attack-happening
Cleveland Clinic.(2023). Panic Attacks & Panic Disorder. Retrieved from https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4451-panic-attack-panic-disorder
John W. Barnhill.(2023). Panic Attacks and Panic Disorder. Retrieved from https://www.msdmanuals.com/home/mental-health-disorders/anxiety-and-stressor-related-disorders/panic-attacks-and-panic-disorder
Mayo Clinic.(2018). Panic attacks and panic disorder. Retrieved from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/panic-attacks/symptoms-causes/syc-20376021
Healthdicrect.(2023). Panic attacks and panic disorder. Retrieved from https://www.healthdirect.gov.au/panic-attacks-and-panic-disorder
Unicef. What are panic attacks?. Retrieved from https://www.unicef.org/parenting/mental-health/what-are-panic-attacks
