Mỗi hành vi của trẻ đều mang một ý nghĩa nhất định, đặc biệt với trẻ tự kỷ, hành vi chính là một trong những cách quan trọng giúp trẻ giao tiếp với thế giới xung quanh. Tuy nhiên, nếu không hiểu đúng, phụ huynh và giáo viên có thể vô tình phản ứng sai, khiến trẻ gặp nhiều khó khăn hơn trong việc bày tỏ nhu cầu và cảm xúc.
Vậy hành vi của trẻ tự kỷ xuất phát từ đâu? Vì sao có những trẻ liên tục vỗ tay, xoay tròn, la hét hay tránh né ánh nhìn? Hiểu được chức năng hành vi không chỉ giúp cải thiện chất lượng sống của trẻ mà còn giúp gia đình và giáo viên xây dựng phương pháp hỗ trợ hiệu quả.
Chức năng hành vi là gì?
Chức năng hành vi được định nghĩa là lý do hay mục đích đứng sau mỗi hành động của con người. Đặc biệt, với trẻ tự kỷ, việc hiểu biết về chức năng hành vi trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Khi nắm bắt được nguyên nhân dẫn đến một hành vi cụ thể, chúng ta có thể đưa ra những can thiệp thích hợp để hỗ trợ trẻ tốt hơn.
Khái niệm về chức năng hành vi
Chức năng hành vi có thể được chia thành nhiều loại khác nhau, nhưng chủ yếu tập trung vào ba lĩnh vực chính: giảm đau khổ, đạt được điều gì đó và tương tác xã hội. Với trẻ tự kỷ, những hành vi thường thấy như la hét, cắn mình hay lặp đi lặp lại một cách vô thức thường ẩn chứa những nhu cầu hoặc cảm xúc chưa được biểu đạt.
Hành vi của trẻ tự kỷ có thể phản ánh một trạng thái cảm xúc không thoải mái hoặc một sự bất an nào đó. Chính vì vậy, việc tìm hiểu về chức năng của những hành vi này là rất quan trọng. Nó không chỉ giúp chúng ta nhìn nhận trẻ từ góc độ tích cực hơn mà còn mở ra cơ hội để đồng hành và hỗ trợ trẻ từng bước một.
Phân tích hành vi dưới góc độ tâm lý
Nghiên cứu hành vi của trẻ tự kỷ cần phải xem xét từ nhiều góc độ. Những hành vi đặc trưng có thể xuất phát từ sự nhạy cảm quá mức đối với âm thanh, ánh sáng, hoặc thậm chí là sự thay đổi trong môi trường xung quanh. Việc hiểu rằng những hành vi này không phải là “xấu” mà thực tế là một cách để trẻ điều chỉnh cảm xúc của mình là vô cùng cần thiết.
Chẳng hạn, khi một đứa trẻ tự kỷ la hét hoặc quấy khóc, điều này có thể không chỉ đơn thuần là một hành vi tiêu cực mà còn là một cách để trẻ thể hiện sự khó chịu hoặc cần sự chú ý. Bằng cách hiểu rõ chức năng hành vi của trẻ, phụ huynh và giáo viên có thể tạo ra môi trường an toàn và thân thiện hơn cho trẻ.
Vai trò của môi trường trong hành vi
Môi trường sống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và duy trì các hành vi của trẻ tự kỷ. Một môi trường quá bận rộn, ồn ào có thể kích thích cảm giác căng thẳng, khiến trẻ có xu hướng phản ứng mạnh mẽ hơn. Ngược lại, một không gian yên tĩnh và ổn định có thể giúp trẻ cảm thấy an toàn và dễ dàng tiếp thu thông tin hơn.
Điều này chỉ ra rằng, việc điều chỉnh môi trường xung quanh trẻ có thể ảnh hưởng tích cực đến chức năng hành vi của trẻ tự kỷ. Đó cũng là lý do tại sao các trung tâm chăm sóc trẻ tự kỷ thường chú trọng vào việc thiết kế không gian học tập và vui chơi sao cho phù hợp với nhu cầu của trẻ.
Mục đích của hành vi ở trẻ tự kỷ
Theo chia sẻ của TS, BS Phạm Minh Triết – Tiến sĩ chuyên ngành Tâm lý tại Úc, với hơn 20 năm kinh nghiệm đồng hành cùng trẻ có nhu cầu đặc biệt, hành vi của trẻ tự kỷ không chỉ là phản ứng tức thời, mà còn mang ý nghĩa sâu xa về nhu cầu, cảm xúc và cách trẻ tương tác với môi trường xung quanh.
Dưới đây là 5 mục đích chính của hành vi ở trẻ tự kỷ:
- Thu hút sự chú ý: Trẻ thực hiện các hành vi (la hét, lặp lại từ ngữ, kéo tay người khác, ném đồ,…) để thu hút sự quan tâm từ cha mẹ, giáo viên hoặc bạn bè.
- Tránh né sự chú ý: Một số trẻ tự kỷ cảm thấy khó chịu với giao tiếp xã hội, nên có xu hướng né tránh ánh nhìn, không trả lời khi được gọi, hoặc rút lui khỏi các tình huống xã hội.
- Tự điều chỉnh cảm xúc: Trẻ có thể lặp lại các hành vi như đung đưa, vỗ tay, xoay tròn, phát ra âm thanh liên tục để giúp tự ổn định cảm xúc, đặc biệt trong những tình huống căng thẳng hoặc kích thích quá mức.
- Tránh kích thích gây khó chịu: Một số trẻ nhạy cảm với âm thanh lớn, ánh sáng mạnh hoặc tiếp xúc vật lý, do đó có thể bịt tai, che mắt, chạy trốn, hoặc chống đối để tránh những tác nhân gây khó chịu này.
- Kiểm soát tình huống: Trẻ có thể lặp lại một hành vi cụ thể (xếp đồ vật theo thứ tự, đi một con đường quen thuộc, thích một loại thức ăn nhất định,…) để cảm thấy an toàn và có thể kiểm soát môi trường xung quanh.
Hiểu rõ về chức năng hành vi của trẻ tự kỷ không chỉ là nhiệm vụ của các chuyên gia tâm lý mà còn là trách nhiệm của mọi người xung quanh trẻ. Việc này không chỉ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của trẻ mà còn hỗ trợ gia đình và cộng đồng trong việc xây dựng môi trường thân thiện và chấp nhận.
Tìm hiểu rõ hơn về Mục đích của hành vi ở trẻ tự kỷ qua video dưới đây:
Vì sao phụ huynh & giáo viên cần hiểu chức năng hành vi ở trẻ tự kỷ?
Giúp tìm ra nguyên nhân
Một trong những lý do quan trọng nhất để hiểu chức năng hành vi của trẻ tự kỷ là khả năng tìm ra nguyên nhân căn bản của hành vi. Khi chúng ta nắm bắt được nguồn gốc của một hành động, chúng ta có thể điều chỉnh cách phản ứng và hỗ trợ trẻ một cách hiệu quả. Thay vì chỉ dừng lại ở việc ngăn chặn hành vi không mong muốn, chúng ta có thể tìm kiếm cách giải quyết vấn đề sâu xa hơn.
Ví dụ, nếu một trẻ tự kỷ thường xuyên chạy trốn khỏi lớp học, việc tìm hiểu xem liệu điều này có liên quan đến sự lo âu hay sợ hãi về một tình huống cụ thể trong lớp học sẽ giúp giáo viên có được cái nhìn sâu sắc hơn về cách hỗ trợ trẻ.
Xây dựng mối quan hệ tốt hơn
Việc hiểu chức năng hành vi của trẻ tự kỷ cũng góp phần xây dựng mối quan hệ giữa trẻ và những người xung quanh. Khi cha mẹ, giáo viên và bạn bè hiểu được lý do phía sau hành vi của trẻ, họ sẽ dễ dàng hơn trong việc giao tiếp và kết nối với trẻ.
Điều này cũng tạo ra một không khí tích cực hơn, khiến trẻ cảm thấy được yêu thương và chấp nhận. Một mối quan hệ vững chắc có thể tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ.
Cải thiện chiến lược can thiệp
Khi đã hiểu rõ chức năng hành vi của trẻ tự kỷ, các chiến lược can thiệp có thể được áp dụng một cách hiệu quả hơn. Thay vì chỉ dựa vào các phương pháp can thiệp chung chung, các chuyên gia có thể phát triển các kế hoạch cá nhân hóa, đáp ứng đúng nhu cầu của trẻ.
Ngoài ra, việc này cũng cho phép phụ huynh tham gia tích cực hơn vào quá trình can thiệp, giúp họ cảm thấy tự tin và trang bị kiến thức cần thiết để hỗ trợ trẻ trong cuộc sống hàng ngày.
Cách xác định chức năng hành vi của trẻ tự kỷ
Để xác định chức năng hành vi của trẻ tự kỷ, cần một quá trình quan sát và phân tích kỹ lưỡng. Việc này không chỉ dừng lại ở việc theo dõi hành vi mà còn phải hiểu rõ ngữ cảnh và cảm xúc của trẻ.
Quan sát hành vi
Một trong những bước đầu tiên trong việc xác định chức năng hành vi của trẻ là quan sát. Cha mẹ và giáo viên nên ghi chú lại những hành vi cụ thể của trẻ, như thời điểm xảy ra, nơi diễn ra, và người xung quanh. Các yếu tố này có thể cung cấp cái nhìn rõ nét hơn về những gì đang xảy ra với trẻ.
Việc quan sát cũng cần phải được thực hiện một cách nhạy bén và không phán xét. Thay vì chỉ đơn thuần ghi lại hành vi tiêu cực, hãy cố gắng tìm hiểu cảm xúc hay trạng thái tâm lý của trẻ vào lúc đó. Những hành vi này thường không phải là sự cố gắng cố ý mà là cách trẻ xử lý thế giới xung quanh.
Phân tích ngữ cảnh
Phân tích ngữ cảnh của hành vi cũng là một yếu tố quan trọng trong việc xác định chức năng hành vi của trẻ tự kỷ. Điều này bao gồm việc xem xét các yếu tố như môi trường, tình huống cụ thể và sự tương tác với những người khác. Khi hiểu rõ ngữ cảnh, chúng ta có thể dễ dàng phân tích và tìm ra nguyên nhân của hành vi.
Chẳng hạn, nếu trẻ luôn la hét khi có mặt đông người, có thể vấn đề nằm ở sự quá tải cảm xúc hoặc tiếng ồn lớn. Việc nhận diện này sẽ giúp những người xung quanh có thể can thiệp một cách thích hợp, chẳng hạn như tạo ra không gian yên tĩnh hơn cho trẻ.
Sử dụng công cụ đánh giá
Các công cụ đánh giá cũng có thể giúp trong việc xác định chức năng hành vi của trẻ tự kỷ. Có nhiều bài kiểm tra và bảng hỏi dành riêng cho trẻ tự kỷ có thể được sử dụng để thu thập thông tin chi tiết về hành vi, cảm xúc và nhu cầu của trẻ.
Việc sử dụng những công cụ này không chỉ giúp cha mẹ và giáo viên có cái nhìn tổng quan mà còn có thể hỗ trợ cho các chuyên gia trong việc lên kế hoạch can thiệp. Các công cụ này cần được áp dụng một cách linh hoạt và phụ thuộc vào hoàn cảnh cụ thể của từng trẻ.
Khóa học Giải mã và Kỹ thuật điều chỉnh hành vi trẻ tự kỷ
Để giúp phụ huynh và giáo viên hiểu sâu hơn về chức năng hành vi của trẻ tự kỷ, Viện Tâm Lý IPRTA tổ chức các khóa học và dịch vụ đánh giá chuyên sâu, đồng hành cùng gia đình trong quá trình hỗ trợ trẻ phát triển.
KHÓA OFFLINE ỨNG DỤNG KỸ THUẬT ĐIỀU CHỈNH HÀNH VI Ở TRẺ TỰ KỶ
- Thời gian: 08:00 – 17:00, Chủ Nhật, 30/03/2025
- Địa điểm: VPDD Viện IPRTA – 188 Đinh Tiên Hoàng, Q.1, TP.HCM
- Học phí: 1.999.000 VNĐ
- Tìm hiểu chi tiết tại: https://iprta.vn/khoa-dao-tao-ung-dung-ky-thuat-dieu-chinh-hanh-vi-o-tre-tu-ky/
KHÓA ONLINE: GIẢI MÃ HÀNH VI Ở TRẺ TỰ KỶ – NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT
- Thời gian: 19:00 – 21:30, Thứ Bảy, 22/03/2025
- Học phí: 500.000 VNĐ
- Tìm hiểu chi tiết tại: https://iprta.vn/khoa-dao-tao-giai-ma-hanh-vi-o-tre-tu-ky/
KHÁM CHUYÊN SÂU CHO TRẺ CÓ NHU CẦU ĐẶC BIỆT (ASD – ADHD và các rối loạn phát triển khác)
- TS-BS PHẠM MINH TRIẾT trực tiếp thăm khám
- Đánh giá chuyên sâu bằng ADOS-2, VB-MAPP, Denver Model – Tiêu chuẩn vàng giúp chẩn đoán chính xác.
- Lộ trình can thiệp cá nhân hóa – Hướng dẫn chi tiết để giúp con phát triển tốt nhất.
- Chỉ có 10 suất khám – Duy nhất 29/03/2025
- Địa điểm: VPDD Viện IPRTA – 188 Đinh Tiên Hoàng, Q.1, TP.HCM
- Chi phí: 1.200.000 VNĐ
Anh chị quan tâm, liên hệ Hotline/Zalo của Viện 090 696 28 56 để được tư vấn chi tiết
Kết luận – Đồng hành cùng trẻ tự kỷ từ sự thấu hiểu
Chức năng hành vi của trẻ tự kỷ là một chủ đề rộng lớn và phức tạp, yêu cầu sự thấu hiểu và lòng kiên nhẫn từ tất cả mọi người xung quanh trẻ. Việc nhận diện và phân tích chức năng hành vi không chỉ giúp trẻ cải thiện hành vi mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển tâm lý và xã hội.
Chúng ta cần hợp tác chặt chẽ trong việc nuôi dưỡng trẻ tự kỷ. Qua việc giáo dục, hỗ trợ và hiểu biết, chúng ta có thể giúp trẻ phát triển một cách tốt nhất. Hãy cùng nhau tạo ra một thế giới cho trẻ tự kỷ, nơi mà trẻ không chỉ được chấp nhận mà còn được yêu thương và hỗ trợ để phát triển.
