Trầm cảm ở thanh thiếu niên không phải là trạng thái cảm xúc nhất thời, mà là một vấn đề tâm lý nghiêm trọng có thể ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống của trẻ. Nhiều phụ huynh có xu hướng xem nhẹ hoặc cho rằng con mình chỉ đang “buồn vu vơ”. Nhưng thực tế, nếu không được phát hiện và hỗ trợ đúng cách, tình trạng này có thể trở nên nghiêm trọng hơn, thậm chí dẫn đến những hậu quả đáng tiếc.
Nếu bạn lo lắng con mình có thể đang gặp vấn đề về sức khỏe tâm lý, hãy kiên nhẫn quan sát và tìm cách đồng hành với con và cho con hiểu rằng bạn luôn có sẵn đó, con cần là có.
Hiểu về trầm cảm ở trẻ vị thành niên
Tự tử không phải là một quyết định bốc đồng. Ở người lớn, lý do có thể là nợ nần, bệnh tật, thất vọng về bản thân hoặc gia đình. Còn ở thanh thiếu niên, nhiều khi nguyên nhân chỉ đơn giản là một bài kiểm tra điểm kém, một cuộc cãi vã với bạn thân, hay cảm giác bị bỏ rơi trong một mối quan hệ. Dưới góc nhìn của người lớn, những lý do này có thể “không đáng”, nhưng với trẻ, chúng có thể là cả thế giới.
Theo các chuyên gia, cứ 5 thanh thiếu niên thì có 1 em từng trải qua trầm cảm, và khoảng 4 – 8% đang có triệu chứng trầm cảm nghiêm trọng, có thể dẫn đến hành vi tự tử.
Người lớn thường xem nỗi buồn hay thậm chí trầm cảm ở thanh thiếu niên chỉ là chuyện nhỏ, không đáng lo ngại. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, nếu trẻ được hỗ trợ đúng cách để vượt qua một giai đoạn trầm cảm, nguy cơ tái phát trong tương lai sẽ giảm đi đáng kể. Đáng tiếc là nhiều bậc cha mẹ lại không dành đủ sự quan tâm cần thiết để giúp con đối mặt với vấn đề này.
Vì sao con lại rơi vào trầm cảm?
Có nhiều yếu tố có thể dẫn đến trầm cảm ở thanh thiếu niên. Những yếu tố này có thể kết hợp với nhau và tạo ra tác động tiêu cực sâu sắc, khiến trẻ rơi vào trạng thái trầm cảm.
- Gia đình có tiền sử trầm cảm.
- Bố mẹ lục đục, gia đình căng thẳng, hoặc chính bố mẹ cũng đang gặp vấn đề tâm lý.
- Áp lực học tập, cảm giác bị so sánh và kỳ vọng quá lớn từ cha mẹ hoặc thầy cô.
- Bị bạn bè bắt nạt, tẩy chay, hoặc mất đi một mối quan hệ quan trọng.
- Cảm giác tự ti về ngoại hình, thành tích, hoặc hoàn cảnh gia đình.
- Sự thay đổi nội tiết tố ở tuổi dậy thì làm tâm trạng dao động mạnh.
Khi một đứa trẻ đã có nền tảng trầm cảm, dù chỉ là một sự kiện tưởng chừng nhỏ nhặt cũng có thể đẩy con đến những quyết định tiêu cực. Là cha mẹ, điều quan trọng là biết cách bình tĩnh đồng hành, giúp con vượt qua những giai đoạn khó khăn mà trẻ chắc chắn sẽ gặp phải, để đến khi mọi thứ dần ổn định, con có thể bước tiếp một cách an toàn. Nhưng làm thế nào để nhận ra con đang mắc kẹt trong trầm cảm? Và làm sao để con có thể cởi mở chia sẻ về những gì đang diễn ra bên trong mình?
Dấu hiệu nhận biết con đang trầm cảm
Theo bác sĩ tâm lý Bobbi Wegner, cha mẹ cần đặc biệt chú ý đến “bộ ba thần thánh của sức khỏe” của con: giấc ngủ, thói quen ăn uống và mức độ năng lượng. Nếu có bất kỳ sự thay đổi nào – ngủ quá nhiều hoặc mất ngủ liên tục, ăn uống thất thường, lúc thì quá tràn đầy năng lượng, lúc lại uể oải, thu mình – thì đó là tín hiệu cảnh báo. Khi nhận thấy những dấu hiệu này, cha mẹ đừng ngần ngại chủ động trò chuyện với con.
Với nhiều bậc phụ huynh, việc bắt đầu một cuộc trò chuyện không hề dễ dàng, nhất là khi lâu nay giữa cha mẹ và con cái ít khi có những trao đổi cởi mở. Nhưng nếu trong một gia đình mà mọi người vẫn duy trì sự kết nối, các chuyên gia khuyên rằng cha mẹ có thể tiếp cận con theo cách nhẹ nhàng:
- Hãy cho con biết bạn nhận thấy con có điều gì đó khác lạ.
- Bày tỏ sự lo lắng một cách chân thành, để con hiểu rằng bạn thực sự quan tâm.
- Hỏi xem bạn có thể giúp gì cho con, nhưng không tạo áp lực hay ép buộc con phải chia sẻ ngay lập tức.
- Dành nhiều thời gian bên con hơn, không phải để giám sát mà để cùng làm một điều gì đó – có thể là đi dạo, nấu ăn, xem phim – miễn là giúp con cảm thấy an toàn và thoải mái khi ở bên bạn.
Quan trọng nhất, hãy cho con biết rằng dù con có đang trải qua điều gì, cha mẹ vẫn luôn ở đây, lắng nghe và đồng hành cùng con.
Con bị trầm cảm phải làm sao?
Điều quan trọng nhất lúc này không phải là tìm ngay lời khuyên hay giải pháp, mà là đảm bảo con có một nền tảng thể chất ổn định. Một cơ thể khỏe mạnh sẽ là điểm tựa vững chắc để tinh thần dần phục hồi.
Trước tiên, hãy giúp con có một giấc ngủ chất lượng. Ngủ không đủ giấc có thể khiến tình trạng trầm cảm trở nên trầm trọng hơn. Khi tâm trạng không tốt, giấc ngủ dễ bị rối loạn, con có thể trằn trọc, ngủ chập chờn hoặc ngủ quá nhiều để trốn tránh thực tại. Cha mẹ có thể giúp con điều chỉnh bằng cách tạo không gian ngủ thoải mái, hạn chế thiết bị điện tử trước giờ ngủ, và khuyến khích những hoạt động thư giãn như đọc sách hoặc nghe nhạc nhẹ.
Bên cạnh giấc ngủ, chế độ dinh dưỡng cũng đóng vai trò quan trọng. Hãy hướng con đến những bữa ăn đầy đủ dưỡng chất, đặc biệt là tăng cường trái cây, rau xanh và các thực phẩm giàu Omega-3 như cá hồi, quả óc chó… vì thiếu hụt chất này có thể làm trầm cảm trở nên nghiêm trọng hơn. Đồng thời, hãy giúp con tránh xa bia rượu, thuốc lá và các chất kích thích, bởi chúng có thể làm tâm trạng con tồi tệ hơn.
Hoạt động thể chất là một liệu pháp tự nhiên giúp cải thiện tinh thần. Một giờ vận động mỗi ngày, đặc biệt là ngoài trời, có thể giúp giảm căng thẳng và tăng cường sản sinh endorphins – loại hormone giúp con cảm thấy tích cực hơn. Nếu con chưa sẵn sàng cho những bài tập thể thao cường độ cao, chỉ cần đi bộ, đạp xe hay chơi một trò chơi yêu thích cũng đủ tạo sự khác biệt.
Ánh sáng mặt trời cũng là một yếu tố quan trọng. Việc tiếp xúc với ánh sáng tự nhiên giúp cơ thể tổng hợp vitamin D, hỗ trợ cải thiện tâm trạng, đồng thời giảm nguy cơ rơi vào trạng thái “trầm cảm theo mùa”. Vì vậy, thay vì để con thu mình trong phòng tối cả ngày, hãy khuyến khích con ra ngoài nhiều hơn, dù chỉ là ngồi ngoài ban công hoặc đi dạo một chút mỗi sáng.
Cuối cùng, cha mẹ cũng cần chăm sóc chính mình. Một người cha, người mẹ mệt mỏi, tiều tụy vì lo lắng có thể khiến con cảm thấy thêm gánh nặng. Hãy duy trì sức khỏe tinh thần của bản thân để có đủ năng lượng đồng hành cùng con. Đôi khi, chỉ cần con thấy bố mẹ vẫn bình tĩnh, mạnh mẽ và vững vàng, con cũng sẽ cảm thấy an toàn hơn để dần tìm lại sự cân bằng của chính mình.
Làm gì khi con không chịu nói ra?
Trong lúc chờ con mở lòng, điều quan trọng nhất là cha mẹ luôn ở đó, sẵn sàng lắng nghe. Không cần phải hỏi han liên tục và dồn dập, chỉ cần con cảm nhận được rằng, bất cứ khi nào con cần, cha mẹ vẫn ở đây – bình tĩnh, kiên nhẫn và không phán xét.
Trẻ vị thành niên đôi khi sẽ thể hiện sự bất cần, xa cách, thậm chí tỏ ra thờ ơ với sự quan tâm của cha mẹ. Nhưng đừng vì thế mà vội nản lòng. Khi con thực sự cảm thấy an toàn, khi biết rằng dù có nói gì, cha mẹ cũng không trách móc hay áp đặt, con sẽ dần thả lỏng và tìm đến cha mẹ như một điểm tựa.
Và khi khoảnh khắc đó đến, khi con quyết định giãi bày những tâm sự sâu kín nhất, điều cha mẹ cần làm không phải là vội vàng khuyên răn, mà đơn giản là nghe thật chăm chú. Đây là lúc nhiều bậc phụ huynh vô tình làm hỏng cuộc trò chuyện vì họ nói quá nhiều – nói vì lo lắng, vì hoảng sợ, hoặc vì nghĩ rằng kinh nghiệm của mình có thể giúp con tỉnh ngộ ngay lập tức. Nhưng thực tế, khi con đang đau khổ, điều con cần nhất không phải là lời khuyên, mà là một đồng minh – một người thực sự hiểu và chấp nhận những cảm xúc của con, dù chúng có hỗn loạn đến đâu.
Nếu con nói: “Con chỉ muốn chết, vì anh ấy không còn yêu con nữa”, phản ứng theo bản năng của nhiều phụ huynh sẽ là: “Thằng đó không xứng đáng để con đau khổ như vậy”, hoặc tệ hơn, một câu an ủi vô nghĩa như “Ai thất tình mà chẳng nghĩ thế”. Nhưng điều đó không giúp con cảm thấy khá hơn, mà chỉ khiến con thêm cô đơn.
Hãy thử một cách tiếp cận khác. Hãy gật đầu một cách chân thành và hỏi lại: “Mẹ hiểu con đang rất buồn. Con có nghĩ vì sao anh ấy lại rời xa con không?”. Một câu hỏi như vậy không chỉ giúp con thấy mình được thấu hiểu, mà còn buộc con phải suy nghĩ sâu hơn về chính cảm xúc của mình.
Những cuộc trò chuyện này có thể diễn ra nhiều lần trong ngày, đôi khi con sẽ lặp lại một câu chuyện đến phát chán. Nhưng hãy kiên nhẫn. Cứ mỗi lần như vậy, cha mẹ có thể tinh tế nâng cấp câu hỏi, giúp con từng bước tự tìm ra câu trả lời. Dần dần, nỗi đau của con không còn chỉ là một vết thương, mà trở thành một bài học. Và khi đã hiểu được cách đối diện với một khó khăn, con sẽ có thêm một “vũ khí” để tiếp tục bước đi trên hành trình trưởng thành, mạnh mẽ hơn và vững vàng hơn.
Những điều cha mẹ cần tránh khi con bị trầm cảm
Khi lo lắng cho con, nhiều bậc phụ huynh vô tình mắc phải những sai lầm khiến con cảm thấy cô lập và lạc lõng hơn thay vì được vỗ về và thấu hiểu.
Sai lầm đầu tiên là khiến con cảm thấy có lỗi vì đã trầm cảm hoặc có suy nghĩ tiêu cực. Những câu nói như “Bố mẹ đã hy sinh vì con nhiều thế này, vậy mà con lại nỡ…” chỉ càng khiến con chìm sâu hơn trong cảm giác tội lỗi và bế tắc. Thay vì chia sẻ, con có thể chọn cách im lặng, thu mình lại vì sợ làm cha mẹ tổn thương thêm.
Một sai lầm khác là ép con phải tỏ ra mạnh mẽ ngay lập tức. Những lời khích lệ như “Quên đi, vui lên, cho nó thấy mình không tiếc” nghe có vẻ tích cực, nhưng thực ra chỉ khiến con cảm thấy mình bị xem nhẹ. Nếu con đã tìm đến cha mẹ để tâm sự, điều đó có nghĩa là con đã quá kiệt sức và không thể tự vượt qua một mình. Cha mẹ chính là nơi cuối cùng để con dựa vào – không phải để tiếp thêm áp lực, mà là để con có thể an toàn nghỉ ngơi, chấp nhận những tổn thương của mình trước khi đủ sức bước tiếp.
Một điều cần tránh nữa là coi con như một người mất khả năng tự quyết. Trong nỗi sợ hãi, nhiều phụ huynh lôi con đi hết phòng khám này đến trung tâm tư vấn khác, kể câu chuyện của con với họ hàng, bạn bè, tìm đủ mọi cách “chữa trị” mà không thực sự hỏi con cần gì. Nhưng trầm cảm không phải là một căn bệnh có thể “trị khỏi” chỉ bằng việc chạy đôn chạy đáo tìm giải pháp.
Một đứa trẻ trầm cảm giống như một người đang ốm nặng – điều con cần không phải là những lời động viên hào hùng hay sự hoảng loạn của cha mẹ, mà là một người kiên nhẫn ở bên, sẵn sàng đưa tay khi con cần, và vẫn ở đó khi con mở mắt ra. Chỉ cần vậy thôi, con sẽ dần hồi phục theo cách của riêng mình, một cách lặng lẽ nhưng vững vàng.
Giúp con thoát trầm cảm nhờ trị liệu
Không phải lúc nào cha mẹ cũng có thể tự mình giúp con vượt qua trầm cảm, ngay cả khi đã làm mọi điều đúng đắn. Nếu con rơi vào trạng thái trầm cảm nặng và cần sự can thiệp chuyên sâu, điều đầu tiên cha mẹ cần làm là giữ vững tinh thần. Đừng để bản thân chìm vào cảm giác bất lực hay tuyệt vọng. Như bác sĩ tâm lý Bobbi Wegner đã nói: “Bạn đừng nghĩ chuyện này sẽ kéo dài mãi mãi. Đôi khi chỉ cần vài đợt trị liệu là con có thể ổn định trở lại.”
Khi nào cần đưa con đi trị liệu?
Cha mẹ là người hiểu con nhất, vì vậy, hãy lắng nghe trực giác của mình. Nếu nhận thấy những dấu hiệu sau, có lẽ đã đến lúc cần đến sự hỗ trợ từ chuyên gia:
- Con nói những điều tiêu cực về cái chết, bày tỏ ý định muốn biến mất hoặc không muốn sống nữa.
- Tâm trạng con thay đổi bất thường, từ rất buồn bã sang vui vẻ một cách khó hiểu.
- Con bắt đầu sử dụng rượu, bia, thuốc lá hoặc các chất kích thích như một cách để trốn tránh thực tại.
Những dấu hiệu này không chỉ đơn thuần là nỗi buồn mà có thể là lời kêu cứu thầm lặng. Khi đó, sự can thiệp kịp thời từ các chuyên gia có thể giúp con thoát khỏi nguy cơ trầm trọng hơn.
Tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia
Trầm cảm không phải là điều đáng xấu hổ hay dấu hiệu của sự yếu đuối. Nó là một vấn đề tâm lý cần được quan tâm và điều trị đúng cách. Nếu bạn đang lo lắng cho con, đừng ngần ngại tìm kiếm sự trợ giúp từ những chuyên gia có kinh nghiệm.
Ba mẹ có thể liên hệ với đội ngũ bác sĩ và chuyên gia tư vấn tâm lý tại Viện Tâm lý IPRTA theo hai cách:
- Điền thông tin vào biểu mẫu dưới đây để đặt lịch hẹn.
- Liên hệ trực tiếp qua hotline/Zalo: 090 696 28 56 để được hỗ trợ nhanh chóng và chi tiết.
Có con cũng giống như ra khơi trên biển lớn. Có những ngày trời trong xanh, nhưng cũng có những ngày bão tố. Khi quyết định sinh con, cha mẹ cũng đã ngầm cam kết rằng mỗi ngày, dù bận rộn thế nào, cũng cần dành ít nhất một giờ đồng hồ chỉ để ở bên con.
Nếu bạn là người đam mê công việc, hãy thử nghĩ rằng, việc đồng hành cùng con cũng chính là một sự nghiệp – một sự nghiệp mà bạn không thể thất bại.
Tìm hiểu thêm bài viết: Trầm cảm – Không còn sự buồn bã đơn thuần
