Trong xã hội hiện đại, với áp lực cuộc sống ngày càng gia tăng, chúng ta dễ dàng bắt gặp những câu chuyện về “self harm” – tự gây tổn thương cho bản thân. Đây là một vấn đề sức khỏe tâm thần đáng báo động, không chỉ ảnh hưởng đến người trẻ tuổi mà còn xuất hiện ở nhiều lứa tuổi và tầng lớp xã hội khác nhau.
Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, mỗi năm có gần 800.000 người tử vong do tự tử, và con số thực tế có thể còn cao hơn nhiều (WHO, 2024). Đáng báo động, tự hại (self-harm) – hành vi cố ý gây tổn thương cho bản thân mà không có ý định tự sát – đang ngày càng phổ biến, đặc biệt là ở giới trẻ. Đây không chỉ là một “trào lưu” nhất thời, mà còn là dấu hiệu của những vết thương tâm lý sâu sắc cần được thấu hiểu và chữa lành. Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá thế giới nội tâm đầy xáo trộn của những người tự hại, tìm hiểu nguyên nhân, nhận diện các dấu hiệu, và cùng nhau trao đi những “liều thuốc” yêu thương và hỗ trợ.
Self-harm là gì?
Self-harm, hay tự hại, được định nghĩa là hành vi cố ý gây tổn thương cho cơ thể mình mà không có mục đích tự sát (WHO, 2014). Đằng sau những vết cắt, vết bỏng, hay những hành động tự hành hạ khác, là tiếng kêu cứu thầm lặng của một tâm hồn đang chịu đựng những gánh nặng quá sức.
Các hình thức tự hại rất đa dạng, từ những hành động gây tổn thương thể xác đến những cách thức tự hủy hoại tinh thần tinh vi hơn:
- Tự làm tổn thương cơ thể: Cắt, rạch da; đốt da; cào, cấu; đập đầu vào tường; tự cắn; nhổ tóc; đánh đập bản thân;…
- Tự hủy hoại sức khỏe: Lạm dụng chất kích thích (rượu, bia, ma túy); rối loạn ăn uống (chán ăn, cuồng ăn); bỏ bê bản thân; tham gia vào các hoạt động nguy hiểm;…
- Tự hành hạ tinh thần: Liên tục tự chỉ trích, chê bai bản thân; nuôi dưỡng những suy nghĩ tiêu cực; tìm đến những môi trường hoặc mối quan hệ độc hại; cô lập bản thân với xã hội;…
- Tự hại trên không gian mạng: Đăng tải những nội dung tiêu cực, tự hạ thấp bản thân trên mạng xã hội; tham gia vào các “thử thách” nguy hiểm trên internet;…
Lưu ý: Danh sách này không đầy đủ và không nhằm mục đích mô tả chi tiết các hành vi tự hại.
Ai dễ rơi vào vòng xoáy tự hại?
Mặc dù tự hại có thể xảy ra với bất kỳ ai, bất kể tuổi tác, giới tính, hay hoàn cảnh sống, nhưng một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao hơn:
- Thanh thiếu niên: Đây là giai đoạn dậy thì với nhiều biến đổi về tâm sinh lý, cùng với áp lực học tập, thi cử, các mối quan hệ xã hội phức tạp, khiến thanh thiếu niên dễ rơi vào trạng thái khủng hoảng, lo âu, trầm cảm. Tự hại có thể trở thành “lối thoát” tạm thời cho những cảm xúc dồn nén mà các em chưa tìm được cách chia sẻ.
- Người có vấn đề liên quan đến tâm lý, tâm thần: Trầm cảm, lo âu, rối loạn stress sau sang chấn, rối loạn nhân cách,… là những yếu tố làm tăng nguy cơ tự hại. Những người này thường trải qua các giai đoạn cảm thấy bế tắc, vô vọng, và sử dụng tự hại như một cách để đối phó với nỗi đau tinh thần.
- Nạn nhân của bạo lực, lạm dụng: Những người từng trải qua bạo lực gia đình, lạm dụng tình dục, bắt nạt,… có nguy cơ cao sử dụng tự hại như một cách để giải tỏa những tổn thương tâm lý và cảm giác tội lỗi, xấu hổ.
Nguyên nhân dẫn đến tự hại – Bức tranh đa sắc
Hành trình dẫn đến tự hại thường không xuất phát từ một nguyên nhân duy nhất, mà là sự kết hợp phức tạp của nhiều yếu tố:
- Yếu tố tâm lý: Khó khăn trong việc điều tiết cảm xúc; thiếu kỹ năng xử lý stress, giải quyết vấn đề; tự ti, cảm giác thất bại; cảm giác tội lỗi, xấu hổ; chấn thương tâm lý trong quá khứ;…
- Yếu tố sinh học: Sự mất cân bằng hoá học thần kinh trong não, đặc biệt là những chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm xúc như serotonin và dopamine; yếu tố di truyền;…
- Yếu tố xã hội: Áp lực từ gia đình, bạn bè, môi trường học tập/làm việc; tiếp xúc với những hình ảnh hoặc thông tin tiêu cực trên mạng xã hội; ảnh hưởng từ nhóm bạn hoặc ” thần tượng “;…
- Yếu tố môi trường: Môi trường sống bất ổn, thiếu an toàn; thiếu sự quan tâm, chăm sóc từ gia đình và xã hội;…
Nhận diện những dấu hiệu “âm thầm”
Tự hại thường được che giấu bởi một lớp vỏ bên ngoài, khiến việc nhận diện trở nên khó khăn. Tuy nhiên, nếu chúng ta thật sự quan tâm, sẽ nhận thấy những dấu hiệu “âm thầm” mà người tự hại vô tình để lộ:
- Các vết thương không rõ nguyên nhân: Vết cắt, vết bỏng, vết bầm tím, vết trầy xước,… trên cơ thể xuất hiện thường xuyên mà không có lời giải thích hợp lý.
- Che giấu cơ thể: Thường xuyên mặc quần áo dài tay, quần dài, ngay cả trong thời tiết nóng bức; né tránh những hoạt động liên quan đến việc phải lộ da thịt như đi bơi, tập thể dục,…
- Thay đổi trong hành vi: Trở nên thu mình, ít nói, dễ cáu gắt, thường xuyên ở một mình, né tránh các hoạt động xã hội; thay đổi thói quen sinh hoạt, giấc ngủ, chế độ ăn uống; có những hành vi kỳ lạ, bí ẩn.
- Suy giảm sức khỏe tâm thần: Mất ngủ, khó ngủ, thức giấc nhiều lần trong đêm; chán ăn, sụt cân hoặc ăn uống quá độ; khó tập trung, học tập sa sút; thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, buồn chán, lo âu, vô vọng.
- Những tín hiệu trên mạng xã hội: Đăng tải những nội dung tiêu cực, thể hiện sự chán nản, tuyệt vọng; chia sẻ những hình ảnh, video liên quan đến tự hại; tham gia vào các “thử thách” nguy hiểm trên internet.
Hỗ trợ người tự hại – Hành trình của yêu thương và thấu hiểu
Khi phát hiện ai đó có dấu hiệu tự hại, điều quan trọng là chúng ta cần tiếp cận và cung cấp sự hỗ trợ một cách kịp thời và đúng đắn:
- Lắng nghe không phán xét: Hãy là một người bạn đồng hành, một “nơi trú ẩn” an toàn cho người đó. Lắng nghe những chia sẻ của họ với tất cả sự tôn trọng và đồng cảm, không đánh giá, chê bai, hay buộc tội.
- Thể hiện sự đồng cảm và quan tâm: Cho họ biết rằng bạn luôn ở bên cạnh, sẵn sàng chia sẻ và giúp đỡ vô điều kiện. Những cái ôm, những lời động viên chân thành, những việc làm thiết thực sẽ giúp họ cảm thấy được yêu thương và trân trọng.
- Khuyến khích tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp: Đừng ngại ngần tìm hiểu và cung cấp thông tin về các dịch vụ tư vấn tâm lý, đường dây nóng, hoặc các nhóm hỗ trợ. Đồng thời, hãy thuyết phục họ đến gặp bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
- Hỗ trợ trong quá trình điều trị: Hãy kiên nhẫn đồng hành cùng người thân trong suốt quá trình điều trị, giúp họ tuân thủ phác đồ của bác sĩ, và xây dựng môi trường sống lành mạnh, tích cực.
Các phương pháp điều trị – Hành trình tìm lại bình yên
Tự hại không phải là một “bản án” chung thân. Với sự phát triển của y học hiện đại, có rất nhiều phương pháp điều trị hiệu quả có thể giúp người tự hại vượt qua khó khăn và tìm lại sự cân bằng trong cuộc sống:
- Liệu pháp tâm lý: Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT), liệu pháp tâm lý động lực học, liệu pháp hệ thống gia đình,… giúp người bệnh hiểu rõ hơn về nguyên nhân gây ra tự hại, nhận diện và thay đổi những suy nghĩ, cảm xúc, và hành vi tiêu cực, đồng thời trang bị cho họ những kỹ năng đối phó với stress và giải quyết vấn đề hiệu quả.
- Sử dụng thuốc: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu, hoặc các loại thuốc khác để điều chỉnh sự mất cân bằng hoá học thần kinh trong não, giúp ổn định tâm trạng và giảm thiểu các triệu chứng của bệnh lý tâm thần.
- Các liệu pháp bổ trợ: Yoga, thiền định, chánh niệm, nghệ thuật trị liệu, âm nhạc trị liệu,… có thể giúp người bệnh thư giãn, giảm stress, cải thiện sức khỏe tinh thần, và tìm lại niềm vui trong cuộc sống.
Kết luận
Tự hại là một vấn đề sức khỏe tâm thần nghiêm trọng, nhưng không phải là đặt dấu chấm hết cho sự tuyệt vọng của người bệnh. Đằng sau những vết thương trên cơ thể, là một tâm hồn đang khao khát sự chữa lành và yêu thương. Bằng sự quan tâm, thấu hiểu, và hỗ trợ từ gia đình, bạn bè, và các chuyên gia, người tự hại hoàn toàn có thể vượt qua giai đoạn khó khăn này và hướng đến một cuộc sống tươi đẹp hơn. Nếu bạn hoặc ai đó bạn biết đang gặp phải vấn đề này, đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ. Hãy cùng nhau xây dựng một xã hội đầy ấp yêu thương, nơi mỗi người đều cảm thấy được chấp nhận và trân trọng, dù họ có mang trong mình những vết sẹo của quá khứ.
Tài liệu tham khảo
- American Psychological Association. (2019). Stress in America 2019.
- Child and Adolescent Mental Health. (2020). Self-harm on social media: The impact on young people.
- Clinical Psychology Review. (2017). Psychological treatments for self-injury: A systematic review and meta-analysis.
- Journal of Affective Disorders. (2018). The relationship between non-suicidal self-injury and mental disorders in adolescents: A systematic review and meta-analysis.
- Klonsky, E. D. (2011). Non-suicidal self-injury in United States adults: Prevalence, sociodemographics, topography and functions.
- Mayo Clinic. (2022). Self-injury/cutting.
- Mental Health Foundation. (2021). Self-harm.
- Muehlenkamp, J. J., Claes, L., Havertape, L., & Plener, P. L. (2012). International prevalence of adolescent non-suicidal self-injury and deliberate self-harm.
- Psychology Today. (2023). Self-harm.
- SAMHSA (Substance Abuse and Mental Health Services Administration). (2023). Self-harm.
- Verywell Mind. (2024). Self-Injury: Types, Causes, and Treatment.
- (2014). Preventing suicide: A global imperative.
